V.I.Zagvyazinskiy bergan ta‘rifga ko‘ra
,
“ilg‘or pedagogik tajriba – bu zamonaviy
ehtiyojlarga javob beradigan, doimiy takomillashtirish imkoniyatlarini ochadigan, ko‘pincha
mazmuni, mantig‘i, usullari va texnikasi (yoki ushbu elementlardan kamida bittasi) bilan o‘ziga xos
bo‘lgan, ommaviy amaliyot bilan taqqoslaganda yeng yaxshi natijalarni beradigan pedagogik
faoliyat modeli“.
Ilg‘or innovatsion tajriba o‘qituvchilarning ijodkorligini, pedagogik madaniyatini, o‘qitish va
tarbiyalashning ijodiy yo‘nalishini namoyon etishni nazarda tutib, uning mohiyati qiymat
yo‘nalishlarini o‘zgartirish, yangi bilimlarni refleksiv va ijodiy rivojlantirish, ularni samarali amalga
oshirish va ijtimoiy tajribani umumlashtirish-bu qurilgan asosiy g‘oyalarni chiqarish va shakllan-
tirish;
171
- ushbu g‘oyalarning asosliligi, samaradorligi va istiqbollarini asoslash;
- ularni amalga oshirish mumkin bo‘lgan sharoitlarni ochib berish;
- obyektiv naqshlarni, talablarni, ko‘payish, ijodiy foydalanish va aniq tajribani rivojlantirish
qoidalarini aniqlash.
Tahlil aniq pedagogik g‘oyalarga asoslangan bo‘lsa, amaliyot nazariya tomonidan qo‘llab-
quvvatlansa, umumlashtirish eng muvaffaqiyatli bo‘ladi. Pedagogik tajribani umumlashtirish uning
o‘ziga xos bilim mazmunini umumiyroq, nazariy bilimlarga moslash demakdir.
Shu o‘rinda pedagogik madaniyatning umuminsoniy shakllari, moddiy va ma’naviy shakl-
larda ham mavjud bo‘ladi. Pedagogik bilimlar, nazariyalar, konsepsiyalar, insoniyat va buyuk
allomalar tomonidan to‘plangan pedagogik tajriba hamda kasbiy-etikaviy normalar-me’yorlarning
barchasi pedagogik madaniyatning ma’naviy-ruhiy boyligini tashkil etadi. Pedagogik madaniyat-
ning moddiy boyligi o‘qitish va tarbiya vositalaridir.
O‘qituvchining umumiy madaniyati uning ijtimoiy-ahamiyatli tavsiflarining kasbiy faoliyatda
amalga oshgandagi yetukligini ifodalaydi.
Madaniyat shaxsning rivojlanishi, uning ruhiy kuchlari va qobiliyatlarining amaliy faoliyatida
amalga oshish darajasi va hokazo. Insonning madaniy rivojlanishi – bu uning bilimlari, ishonchlari,
qobiliyatlari, hulqining muhit tomonidan rivojlanish jarayonidir. O‘qituvchining kasbiy madaniyati
uning kasbiy faoliyat doirasidagi, uning shaxsiy sifat tavsifining mohiyati-tizimli ta’limdan iborat.
O‘qituvchining pedagogik madaniyati tashkil topgan ko‘rsatgichlar darajasiga va asosiy
tizimli komponentlariga quyidagilar kiradi:
pedagogning intellektual rivojlanish darajasi (eng avvalo, pedagogik tafakkurning
rivojlanishi);
pedagogik faoliyatning har tomonlama tashkil topishi va darajasi;
asosiy kasbiy pedagogik etika, ma’naviy xarakter va odob madaniyati;
o‘zaro munosabat madaniyati;
so‘zlashuv madaniyati;
tashqi ko‘rinish madaniyati va boshqalar.
Shuningdek, tajribani umumlashtirish maqsadga muvofiq bo‘lishi va savollarga javob berishi
kerak: kimga, qachon, qayerda, qanday foydalanish kerak.
Tajriba integral tizim sifatida umumlashtiriladi va shundan keyingina undan foydalana
oladigan iste’molchilar doirasi aniqlanadi.
Pedagogik tajriba o‘qituvchining o‘quv ishlari jarayonida egallaydigan bilim, ko‘nikma va
malakalari yig‘indisidir.
Pedagogik tajribani to‘plash pedagogik mahoratning muhim tarkibiy qismlaridan biri bo‘lib, u
pedagogik faoliyatni samarali tashkil etish omili hisoblanadi.
Pedagogik tajribani to‘plash tizimi quyidagi tarkibiy qismlardan tashkil topadi:
- maqsadni belgilash.
- ma’lumotlarni to‘plash.
- ma’lumotlarni tahlil etish, umumlashtirish, xulosa qilish.
- yutuqlarni aniqlash va amaliy faoliyatga tatbiq etish.
Pedagogik tajriba-pedagogik ilm-fanni rivojlantirish manbalaridan biri bo‘lgan kundalik
ta’lim va tarbiya ishlarida o‘qituvchi tomonidan qo‘lga kiritilgan amaliy bilimlar, ko‘nikmalar va
ko‘nikmalar to‘plami. Ta’lim va tarbiya amaliyoti sifatida keng ma’noda pedagogik tajriba
tushunchasi va tor doirada – o‘qituvchining malakasi sifatida ko‘p yoki kamroq uzoq muddatli ish
natijasida olingan.
|
