O’zbekiston respublikasi oliy talim vazirligi samarqand veterinariya medisinasi instituti tabiiy va ilmiy fanlar kafedrasi

Download 1,54 Mb. Pdf ko'rish
bet	6/77
Sana	18.05.2024
Hajmi	1,54 Mb.
	#241484

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 77

Bog'liq
Shamsiddinov Bexruz

- perkussiya
Bo’g’in oyoqlilar

Tovush yuksakligi
- tovush sifatini aniqlovchi xarakteristika
bo’lib, odamning eshitish organi orqali subyektiv ravishda aniqlanadi va u
chastotadan bog’liqdir. Chastota oshishi bilan yuksaklik oshadi, ya’ni tovush
"yuqori" bo’ladi. Tembr esa tovush energiyasining chastotaga qarab
taqsimlanishini xarakterlaydi.
Tovush ham yorug’lik kabi ko’plab informasiya manbaidir. Shuning uchun
ichki organlarning funksiyasi buzulsa, tovush ham o’zgaradi. Kasallik
diagnostikasida tarqalgan tovushiy usuli -
auskultasiya
(bemorni eshitib ko’rish)
eramizgacha bo’lgan 2 asrdan beri ma’lum. Auskultasiya uchun stetaskop yoki
fanendaskopdan foydalaniladi.
O’pkalar auskultasiyasida nafas shovqinlari, kasallik uchun xarakterli
bo’lgan xirillashlarni tinglaydilar. Xuddi shunday yurak faoliyatini eshitish
mumkin. Yana bir tovush usuli
- perkussiya
- tiqqillatib ko’rish. Organizmning
turli qismlarini bolg’acha yoki qo’l bilan tiqqillatib ko’rishda majburiy tebranishlar
yuzaga keladi. Bu tovushga perkuter tovush deyiladi. Yumshoq joyga (muskul,
yog’, teri) urganda qisqa to’lqin hosil bo’ladi va tez yutiladi. Agar elastik qismiga
urilsa rezonans bo’lib, perkuter tovush kuchayishi mumkin va u ancha baland
tovush hosil qiladi. Agar organizmda potologik o’zgarishlar bo’lsa tovush
o’zgaradi.
Hayvonlar tovush chiqarish organlari turlichadir. Ular tovushdan ov qilish,
aloqa vaositalarida ishlatadi. Hamma hayvonlarda ham ovoz chiqarish organlari
mavjud emas. Shu sababli ovoz chiqarish uchun ular boshqa organlardan
foydalanadi (qanotlar, oyoqlar va hakazo).
Bo’g’in oyoqlilar
ishqalanish yoki bir organning ikkinchisiga urilishi,
menbranalar vibrasiyasi (qanotlar), tirqish orqali havo o’tkazish tufayli tovush
chiqaradi. Ularning akustik spektri murakkab, chastotasi yuqori (2 k Gs atrofida).
M: pashsha, ari, chibinlar qanotini qoqishi tufayli tovush chiqaradi.
Baliqlar -
ularning chiqaradigan tovushi asosan tanasining u darajada silliq
bo’lmasligi tufayli suzish vaqtida suv bilan ishqalanishidan paydo bo’ladi. Shu
bilan birga har bir baliq o’ziga xos tovush chiqaradi. M: stavrida g’ijirlashga

10
o’xshash tovush chiqarsa, lesh xurrakga o’xshash, dengiz karasi esa tiqqillashga
o’xshash tovushlar chiqaradi. Baliqlar asosan suzuvchi shishiragi yordamida
tovush chiqaradi. Uning ichida havosi bor. Buni harakatga keltirish uchun baliqlar
yonboshida joylashgan baraban muskullarini ishga soladi.
Qushlar
- ularning tarqatadigan tovushlarining ko’pchiligi tovush
organlaridan emas, balki qanotlari, tumshuqlari, oyoqlaridan chiqadi. M: turnalar -
tiqqillagan tovushni tumshuqlarini yopish va ochish yordamida chiqaradi. Lekin
asosiy rolni nafas tovushlari o’ynaydi. Tanglayida 2 ta menbrana mavjud - tashqi
va ichki. Uning ish prinsipi Bernulli qonuniga asoslangan. Havo tez o’tishida ovoz
chiqaradi. Qushlar asosan 20 Gs - 12 kGs chastotali, ba’zilar esa hatto 30 - 50 kGs
chastotali ultratovushlar chiqarishi mumkin.

Download 1,54 Mb.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 77

Download 1,54 Mb.

Pdf ko'rish