91
ular hisobga olinmas darajada kichik bo’lganda suyuqlik sirt taranglik kuchlari ta’sirida
shar shaklini oladi. Suyuqlik erkin sirtining qisqarish
hossasiga asosan suyuqlik,
go’yoki qisqarish intiluvchi yupqa chizilgan elastik plyonka bilan toplangandek
ko’rinadi. Suyuqlikning sirti bo’ylab bu sirtni chegaralovchi chiziqqa perpendikulyar
holda ta’sir qiluvchi va bu sirtni minimumgacha qisqartirishga
intiluvchi kuch sirt
taranglik kuchi deyiladi.
I – uzunlikdagi sirt qatlami chegarasiga ta’sir qiluvchi sirt taranglik kuchi
modulining shu uzunlikka nisbati uzunlikka bogliq bo’lmagan o’zgarmas kattalikdir. Bu
kattalik sirt taranglik koeffitsiyenti deyiladi va grek xarfi «sigma» bilan belgilanadi.
l
F
G
T
(1).
Sirt taranglik koeffitsiyenti metriga N’yuton
M
H
bilan ifodalanadi. Agar suyuqlik
molekulalarining qattiq jism sirtiga tortishish kuchlari kichik bo’lsa
u holda suyuqlik
qatlamining sirti qo’llanadi. Agar suyuq va qattiq jism molekulalarining o’zaro ta’sir
kuchlari suyuqlik molekulalari orasidagi o’zaro tortishish kuchlaridan katta bo’lsa, u
holda suyuqlik qattiq jism sirtini qo’llamaydi.
Pastki uchi ingichka nayda (1 - rasm) suyuqlik sekin oqib chiqayotganda tomchilar
hosil bo’lishiga sabab sirt taranglik kuchi bir tomchini hosil qiluvchi va uni
tushirmasdan ushlab turuvchi kuchlarni bilsak, tekshirilayotgan
sirt taranglik
koeffitsiyenti G aniqlash mumkin.
Kapillyar naychadan tomchi uzilgan paytida sirt taranglik kuchi ogirlik
kuchiga teng bo’ladi:
T
F
P
;
g
m
P
T
;
R
T
Gl
F
T
2
;
R
l
2
;
R
G
g
m
t
2
(2)
bu yerda: m
T
– tomchi massasi
R – naycha radiusi.
Bu formuladan sirt taranglik koeffitsiyenti aniqlanadi.
R
g
m
G
T
2
(3).
Ishni bajarish tartibi
1.
Naychaga suv solinadi va kran yordami bilan 1 tomchi/sek tezlikka
erishiladi.
2.
Shisha stakanni tarozi yordami massasi aniqlanadi.
Kapillyarni radiusi
o’lchanadi. Natijalar I – jadvalga yoziladi.
3.
Shisha stakanga n = 20 tomchi tomizilib suvli stakanning massasiga m
0
tarozi bilan o’lchanadi. Tajriba kamida 4 marta takrorlanadi va bitta
tomchining massasi aniqlanadi.
n
m
m
сув
n
(4)
сm
сув
m
m
m
0
(5). (3)
formula yordamida sirt taranglik koeffitsiyenti aniqlanadi.
4.
Jadval qiymatlari bilan solishtirilib nisbiy xato topiladi
%
100
жад
амал
жад
(4)
92
m
cm
R 2
R m
cm
сув
m
m
m
n
n
сув
n
m
m
/
а
ж
Sinov savvollari.
1.
Sirt taranglik koeffitsiyenti deb nimaga aytiladi?
2.
Sirt taranglikni keltirib chiqaruvchi sabablarni tushintiring?
3.
Sirt taranglik koeffitsiyentini aniqlovchi formulani keltirib chiqaring.
4.
Kapillyarlik hodisaning mohiyati va ahamiyatini tushuntiring.
5.
Ho`llash va ho`llamsslik hodisalarining ahamiyati.
6.
Jyuren, Laplas formulalarini tushuntiring.
