9-bosqich. Dasturning avtomatik tarzda EHMda bajarilishi
EHM xatolari tuzatilgan dastur bo’yicha tayyorlangan dastlabki ma’lumot-
lardan foydalangan holda masalaning yechimini (yechimlarini) avtomatik tarzda
hisoblaydi.
Agar natijalar masalani yechimi uchun yaroqli deb topilsa, masalani yechish
tugallangan hisoblanadi, aks holda yuqoridagi bosqichlar qaytadan ko’rib
chiqiladi.
10-bosqich. Olingan nialumotlarni izohlash, tahlil qilish va dasturdan
foydalanish uchun yo’riqnoma yozish.
Masalani yechish natijasida olingan sonlar yoki sonlar massivi, matnlar yoki
matn ko’rinishidagi massivlar har taraflama izohlab, tushuntiriladi.
Dasturdan foydalanish uchun ko’rgazma yozish quyidagilami o ’z ichiga
oladi:
- Dastur ishlashi uchun m a’lumotlami tayyorlash usuli, tuzilishi aniq belgi-
langan;
- Dasturni ishlash uchun EHMni sozlash yo’llari;
- Dasturni ishga tushirish va ishlash paytida bo’ladigan savol javoblar;
- Dasturni ishlash jarayonida kelib chiqadigan har xil holatlami bartaraf
qilish yo’llari aniq va puxta tushunarli qilib yozilgan bo’lishi kerak.
Masalani yechishning 3 ta bosqichini quyidagi misollarda ko’rib chiqamiz.
1-MISOL
1. Masalaning qo’yilishi va maqsadning aniqlanilishi. Koptok 29, 5 m/sek tezlik
bilan tepaga tik ravishda tepilgan. U qancha balandlikka ko’tariladi? (havoning
qarshiligi hisobga olinmasin).
12
Koptokning tezligi eng yo’qori balandlikka etganda nolga teng bo’ladi: V=0.
Fizika kursidan ma’lumki, tezlik yo’ldan vaqt bo’yicha olingan hosila.
V = dh/dt.
(1) dan hosila olsak
V = V0 - g xt
(3) -n i nolga tcnglab t ning qiymatini topamiz:
t = Vo/g
(4)-dan t ni topib ( 1 ) ga qo’yamiz.
2 - M ISOL
1. Masalaning qo’yilishi va maqsadning aniqlanishi.
Yangi o’zlashtirilayotgan yerda shàhar qurish mo’ljallanmoqda. A trofda
uchta ichimlik suv manbai bor va ular tekislikda koordinatalari bilan berilgan.
Grafik usulni qo’llamasdan qàysi suv manbai eng yaqin ekanligi topiisin.
2. Masalani matematik ifodalash.
Iste’molchining koordinatasi (XO, YO), uchta manba koordinatalari mos
ravishda (X I, Y l), (X2, Y2), (X3, Y3) lar va qidirilayotgan kattaliklar -
iste’molchidan manbagacha bo’lgan masofalar L l, L2, L3 lar b o ’lsin.
Geomctriya l'anidan ma’lumki, koordinatalari bilan berilgan ikki nuqta orasidagi
masofa quyidagi formula bilan topiladi:
L ( I ) = J ( X Q ~ X ( ! ) ) 2 + ( Y 0 - Y ( / ) ) 2 ,
bu yerda: L (I) -iste ’molchidan i -m anbagacha bo’lgan masofa.
3. Masalani yechish usulini ishlab chiqish.
Iste’molchi bilan har bir suv manbalarining orasidagi masofa, boshlang’ich
son qiymatlar shaklida berilgan koordinatalar asosida yuqorida keltirilgan
formuladan foydalanib hisoblab topiladi. Hisoblab topilgan har bir masofa
o’zaro solishtirilib, eng kichigi tanlab olinadi.
3-M1SOL.
1. Masalaning quyilishi va maqsadni aniqlash.
XOY koordinata tekisligida Y=0, X=a, X=b to’gri chiziqlar va Y = -J~X
egri chizig’i bilan chegaralangan shaklning yuzasi aniqlansin.
2. Masalani matematik ifodalash.
Masalaning qo’yilishidan ma’lumki bu shakl egri chiziqli trapesiyadir.
Uning yuzasini topish aniq intégral yordamida quyidagicha hisoblanadi:
b
a
bu yerda: a - integralning quyi chegarasi; b - integralning yuqori chegarasi.
3. Masalani yechish usulini ishlab chiqish (tanlash).
Bu turdagi masalalarni yechishda to’rtburchaklar, trapesiya yoki Simpson
taqribiy usullaridan biri tanlab olinadi va yuza hisoblanadi.
13
|
