terlar 8-10 yil mobaynida buzilmasdan ishlash qobiliyatiga ega. Ular shaxsiy
kompyuterlar uchun yaratilgan
amaliyot tizimlar MS DOS, qobiq dasturlar,
Windows ning oxirgi lahjalarida va boshqa amaliyot tizimlar boshqaruvida
ishlaydi.
Hozirda noutbuk kompyuterlaridan ham ixcham cho’ntak kompyuterlari
ham ishlab chiqilmoqda. Ular ham tabiiyki, amaliyot tizimi boshqaruvida ish
laydi va ular turli soha masalalarini yechishgaqodir.
Ixtiyoriy kompyuteming ishlash prinsipini birinchi bo’lib ingliz olimi
Charlz Bebich va uning g’oyasini mukammallashgan ko’rinishini Djon Fon
Neyman taklif qilgan. Uning prinsipi dastur asosida boshqariladigan avtomatik
ravishda ketma-ket ishlash g’oyasidan iborat. Hozirda ko’p rusumli kompyuter
lar shu g ’oya asosida ishlaydi. Lekin keyingi paytlarda ko’p protsessorli kom
pyuterlar, ya’ni bir vaqtda dastum ing bo’laklarini
ketma-ket emas, parallel
bajaradigan kompyuterlar ham yaratilganligini eslatib o’tish joizdir. Shunday
qilib, kompyutcr avvaldan tuzilgan dastur asosida ishlaydi. O ’z navbatida dastur
q o ’yilgan masalani kompyuterda yechish uchun qandaydir dasturlash tilida
yozilgan buyruqlar (opcratorlar) ketma-ketligidir. Dasturlash tilida tuzilgan das
turlar maxsus tarjimon dasturlar yordamida kompyuter tiliga o’tkaziladi. Kom-
pyuter tili 0 va 1 lardan tashkil topgan, rra’lum qoidalar asosida yoz.iladigan
ketma-ketliklardan iborat. Djon Fon Neyman prinsipi bo’yicha avtomatik
ravishda bajariladigan dastur avval kompyuteming xotirasiga kiritiladi (yuk-
lanadi). Xotirada turgan dastur asosida dastumi tashkil etuvchi har bir operator
ketma-ket bajariladi.
B oshqaruv qurilm asi deb ataluvchi maxsus qurilma hozir qanday opera
tor bajarilishi va undan keyin qaysi operator bajarilishi ustidan nazorat o’matadi
va uni bajarilishini ta’minlaydi. Amal (arifmetik-mantiqiy) esa protsessor deb
2.2-rasm. Noutbuk kompyuteri
2.3-rasm. Cho'ntak kompyuteri
K om pyutem ing ishlash prinsipi va tashkil etuvchilari
18
ataluvchi qurilmada bajariladi. Dastur ishlash natijasi to’g ’ridan-to’g’ri
ekranda
yoki tashqi qurilm a (chop qiluvchi mexanizm, grafik chi/.uvchi qurilma, video
qurilma va boshqalar) deb ataluvchi qurilmada ko’rilishi mumkin. Odatda
kompyuter ikki qismdan: H ardw are (kompyuterni tashkil etuvchilari -
kompyuierning qattiq qismlari) va Software (kompyuterning dasturiy ta’minoti
-
kompyuterningyumshoq qismlaridan) tashkil topgan deyiladi.
Shaxsiy kom pyuterlarning tuzilishi
Shaxsiy kom pyuterlar (m gli/cha Personal Computers, (PC)) quyidagi
qurilmalardan tashkil topgan:
-tizimli bloki;
-monitor;
-klaviatura;
-sichqoncha;
-tashqi qurilm alar.
IBM firmasiga
taalluqli shaxsiy kompyuterlar, inglizcha IBM PC kompyu-
terlari atamasida yuritiladi va ular hozirgi kunda eng keng tarqalgandir.
Tizimli bloki
Tizimli bloki odatda desktop (yassi) yoki town (minora) ko’rinishida ishlab
chiqariladi.
2.4-rasm. Yassi va minora k o ’rinishidagi tizimli bloklari.
Kompyuterning asosiy qismlari tizimli blokida joylashgan bo’lib, ular
quyidagilardir:
Tezkor xotira (RAM-Random Access Memory-ixtiyoriy kirish mumkin
bo’lgan)
mikroprotsessor, qurilmalar nazoratchilari, (ya’ni kontrolerlar, adap-
terlar, elektr manbai bilan ta ’minlash bloki),
yumshoq disk qurilmasi (FDD-
Floppy Disk Driver),
qattiq disk qurilmasi (HDD-Hard Disk Driver),
faqat
o 'qish uchun mo ’Ijallangan lazer disk qurilmasi (CD ROM-Compact Disk Read
Only Memory),
shinalar, modem va boshqa qurilmalar. Tizimli blokiga uning
parallel (LPT) va ketma-ket (COM) portlari orqali ko’plab tashqi qurilmalami
ulash mumkin.
M ikroprotsessor. Mikroprotsessor kompyuterning amal bajaradigan qismi
bo’lib, u ma’lumotlami berilgan dastur asosida qayta ishlaydi.
19
