tez bajariladi. Shuning uchun kompyuter xotirasining ko’proq ishlatiladigan
qismi nusxasini kesh xotirada saqlab turadi. Mikroprotsessorning xotiraga
murojaatida, avvalo, kerakli dastur va berilganlar kesh xotirada qidiriladi. Beril-
ganlami kesh xotirada qidirish vaqti tezkor xotiradagiga nisbatan ancha kam
bo’lgani uchun kesh xotira bilan ishlash vaqti ancha kam bo’ladi.
PENTIUM 2,3 kompyuterlarda kesh xotira hajmi 512 K ni tashkil qiladi.
V ideoxotira.
Videoxotira
monitor
ekraniga
video
ma’lumotlarni
(videotasvirlarni) saqlab turish uchun ishlatiladi. Shuni aytish lozimki, videotas-
virlar (ayniqsa rangli) kompyuter xotirasida ko’p joy egallaydi.
Shuning uchun
video xotira hajmi qancha katta bo’lsa, shuncha yaxshi albatta. Videoxotiraning
I Mbaytdan kam bo’lmagani yaxshi.
Shina. Kompyuterda har bir qurilmaning ishini boshqaruvchi elektron
tizimlar mavjud bo’lib, ular adapterlar (moslovchilar) deb ataladi. Barcha
adapterlar mikroprotsessor va xotira orqali ma’lumotlami ayirboshlovchi
magistral yo’l deb ataluvchi shinalar orqali bog’langan bo’ladi. Shunday qilib,
oddiy so’z bilan aytsak, shinalar turli qurilmalami bog’lovchi maxsus simlardir.
Kompyuterda bir qancha shinalar bo’lishi mumkin.
Kompyuterlarning elektron
tizimi elektron plata deb ataluvchi modullardan iborat. Uning modul tuzilishiga
ega bo’lishi kompyuterlar ta’mirlanishini oson bajarish, uni foydalanuvchi
ehtiyojiga qarab yig’ish va o’zgartirish imkoniyatini beradi.
Tizim platasi kompyuteming asosiy platasi hisoblanib, unga BIOS, mikro
protsessor,
tezkor xotira, kesh xotira, shinalar joylashtirilgan bo’ladi. Bundan
tashqari, unda ba’zi bir qurilmalar, ishni boshqaruvchi elektron tizimlar, klavia-
tura, disk qurilmalari adapteri ham joylashgan bo’ladi.
Hozirda shinalarning
PCI f ISA turi keng ishlatilmoqda. Bunday shinalarning ma’lumot ayirbosh-
lashi tezligi yuqori bo’lib, u orqali kompyuterga ko’p tashqi qurilmalami ulash
mumkin.
Kompyuterda kiritish-chiqarish portlari kontrolerlari mavjud bo’lib, ular
tizim blokining orqa qismida joylashgan
slot deb ataluvchi joylar orqali printer,
sichqoncha va boshqa qurilmalar ulanishi uchun xizmat qiladi. Kiritish-chiqa
rish portlari parallel va ketma-ket bo’ladi va ular mos ravishda LPT1-LPT4 va
COM1-COM3 deb belgilanadi. Odatda LPT portga printer va COM portga faks-
modem, sichqoncha va boshqa qurilmalar ulanadi.
M onitor. Monitor (displey) kompyuterda matn va grafik ma’lumotlami
tasvirlash (ko’rish) uchun xizmat qiladi. Garchand tashqi ko’rinishidan u
televizorga o ’xshab
ketsa-da, ular bajaradigan ishlari bilan keskin farq qiladilar.
Monitorlar rangli va rangsiz bo’ladi. Kompyuter tarqatadigan nur umuman
aytganda zararli, shuning uchun ham ba’zi kompyuterlarda past radiatsiya
(Lowe radiation) so’zlarini uchratish mumkin. Lekin ulaming inson orga-
nizmiga ta’siri tobora kamayib boradigan rusumlari yaratilmoqda. Buning
misoli keyingi yillarda chiqarilgan 17-21 duymli SVGA (SUPER Video Grafic
Adapter-katta video grafik adapter) monitorlarda nurlaming ta’sirini ancha
22
kamaytirilishiga erishilganligini keltirish mumkin. Monitor
asosiy tavsiflaridan
biri uning tasvirlash qobiliyatidir. Tasvirlash qobiliyati ekranning gorizontali va
vertikalidagi nuqtalar soni bilan beriladi. Masalan 14 duymli monitorda tasvir
lash qobiliyati 800x600, 15 duymli monitorda 1024x768, 17 duymli monitorda
1280x1024 va 21 duymli monitorda esa 1600x1200. Bundan tashqari, monitor-
ning yana bir tavsifi tasvirlami hosil qiluvchi piksellar (nuqtalar) o ’lchovining
katta-kichikligidir. Tasvirlash qobiliyati 800x600 ga teng bo’lgan monitorlarda
yaxshi tasvir piksel 0,31mm ga, 1024x768ga teng bo’lgan
monitorlarda esa
piksel 0,28 yoki 0,25ga teng bo’lishi kerak. Monitoming tez ishlashi uning
adaptcriga bog’liq bo’ladi. Matn holatida monitorlar nisbatan tez ishlasa-da,
grafik holatda u sekinroq ishlaydi. Uning tezligini oshirish yo’llari ham mavjud.
