qoladi. Bunday sharoitda keyinchalik aniqlash va to’g’rilash
ancha vaqt talab
qiladigan xatolarga osongina yo’l qo’yish mumkin. Odatda algoritm bir necha
marta ishlab chiqiladi, ba’/an xatolami to ’g ’rilash, algoritm tarkibini aniqlash-
tirish va tekshirish uchun bir necha marta orqaga qaytishga to’g’ri kcladi.
Algoritm ishlab chiqishrving birinchi bosqichida algoritmni yozishning eng qulay
usuli algoritmni blok-tuzim ko’rinishda ifodalashdir.
Algoritm blok-tuzimi berilgan algoritmni amalga oshirishdagi amallar ketma-
ketligining oddiy lildagi tasvirlash elementlari bilan to’ldirilgan grafik tasviridir.
Algoritmni har bir qadami blok-tuzimda biror bir geometrik shakl - blok (blok
simvoli) bilan aks ettiriladi. Bunda bajariladigan amallar turiga ko’ra turlicha
bo’lgan bloklarga GOST bo’yicha tasvirlanadigan turli
xil geometrik shakllar -
to’g’ri to’rtburchak, romb, parallelogramm, doira, oval va hokazolar mos keladi.
Algoritm blok-tuzimlarini qurish qoidalaci GOST 19.002-80 da(xalqaro standar)
ISO 2636-73 ga mos keladi) qat'iy belgilab berilgan. GOST 19.003 -80(iSO
1028-73ga mos) algoritm va dasturlar blok-tuzimlarida qo’llaniladigan simvollar
ro’yxatini, bu simvollaming shakli va o ’lchamlarini, shuningdek ular bilan
tasvirlanadigan
funksiyalami
(amallami)
belgilaydi.
Quyidagi jadvalda
algoritmlar blok-tuzimirii ifodalashda ko’p q o ’llaniladigan blok (simvol)lári
keltirilgan va ularga tushuntirishlar berilgan.
Yo’naltiruvchi chiziq, blok-tuzimdagi harakatning boshqaruvini belgilaydi.
Blok-tuzim ichida hisoblashlaming tegishli bosqichlari ko’rsatiladi. Shu
yerda har bir simvol batafsil tushuntiriladi.
Har bir blok o ’z raqamiga ega bo’ladi. U tepadagi chap burchakka chiziqni
uzib yozib qo’yiladi. Blok-luzimdagi grafik simvollar
hisoblash jarayonining
rivojlanish yo’nalishini ko’rsátuvchi chiziqlar bilan birlashtiriladi. B a’zan
chiziqlar oldida ushbu yo’nalish qanday sharoitda tanlanganligi yozib qo’yiladi.
Axborot oqimining asosiy yo’nalishi tepadan pastga va chapdan o’ngga ketadi.
Bu hollarda chiziqlarni ko’rsatmasa ham bo’ladi, boshqa hollarda albatta
chiziqlami qo’llash majburiydir. Blokka nisbatan oqim chizig’i kiruvchi yoki
chiquvchi bo’lishi mumkin. Blok uchun kiruvchi chiziqlar soni chegaralan-
magan. Chiquvchi chiziq esa mantiqiy bloklardan boshqa hollarda faqat bitta
bo’ladi. Mantiqiy bloklar ikki va undan ortiq oqim chizig’iga ega bo’ladi.
Ulardan har bin mantiqiy shart tekshirishining mumkin bo’lgan
natijalarga mos
keladi.
O’zaro kesiladigan chiziqlar soni ko’p bo’lganda va yo’nalishlari k o ’p
o’zgarganda tuzimdagi ko’rgazmalik yo’qoladi. Bunday hollarda axborot oqimi
chizig’i uzishga yo’l qo’yiladi, uzilgan chiziq uchlariga "birlashtiruvchi" belgisi
qo’yiladi. Agar uzilish bitta sahifa ichida bo’lsa, O belgisi ishlatilib, ichiga ikki
tarafga ham bir xil harf-raqam belgisi qo’yiladi. Agar tuzim
bir necha sahifaga
joylansa, bir sahifadan boshqasiga o’tish "sahifalararo bog’lanish" belgisi
ishlatiládi.
37
^ - ^ Ñ o n i i
Belgilanishi
Bajaradigan vazifasi
1
2
3
Jarayon
Bir yoki bir nechta amallami bajarilishi
natijasida malumotning qiymati yoki
shaklini o’zgartirish
Qaror
Biron bir shartga bog’lig ravishda
algoritmni bajarilish yo’nalishini tanlash
Shakl
o’zgartirish
Dastumi o’zgartiruvchi
buyruq yoki
buyruqlar turkurnini o’zgartirish amalini
bajarish
Avval
aniqlangan
jarayon
Oldindan ishlab chiqilgan dastur yoki
algoritmdan foydalanish
Kiritish-
chiqarish
Axborotlami
qayta ishlash mumkin
bo’lgan shaklga o ’tkazish (kiritish) yoki
olingan natijalami tasvirlash (chiqarish)
Displey
EHMga ulangan displeydan axborotlami
kiritish yoki chiqarish
Hujjat
Axborotlami qog’ozga chiqarish
Yoki qog’ozdan kiritish
Axborotlar
oqimi chizig’i
Bloklar orasidagi bog’lanishlarni
tasvirlash
Bog’lagich
Uzilib qolgan axborot oqimlarini ulash
belgisi
Bosh lash
-
To’xtatish
Axborotni qayta ishlashni boshlash,
vaqtincha
to’xtatish
yoki
to’xtatib
qo’yish
Izoh
Bloklarga
tegishli
turli
xildagi
tushuntirishlar
Bunda axborot uzatilayotgan sahifadagi blokga qaysi sahifa va blokka borishi
yoziladi, qabul qilinayotgan sahifada esa qaysi sahifa va blokdan kelishi
yoziladi.
Blok-tuzimlar ko’rinishidagi algoritmlafni qurishda
quyidagi qoidalarga
rioya qilish kerak. Parallel chiziqlar orasidagi masofa 3 mm dan kam
bo’lmasligi, boshqa simvollar orasidagi masofa 5 mmdan kam bo’lmasligi
kerak. Bloklarda quyidagi o’lchamlar qabul qilingan: bo’yi-a=10,15,20; eni-
b=l,5*a. Agar tuzim kattalashtiriladigan bo’Isa, a ni 5 ga karrali qilib oshiriladi.
38
