Bular kiritish va chiqarish, filtr va kommunikatsiya dasturlaridir. Bu das-
turlar yordamida foydalanuvchi ma’lumotlami uzatishda o ’z yo’nalishini tashkil
qilishi mumkin. Ma’lumotlar majmuasini ixtiyoriy qurilma va xotiraning ixtiyo-
riy adresiga yo’naltirishi mumkin. Filtrdan foydalanib m a’lumotlami
tartiblash
va so’ngra chiqarish oqimiga yo’naltirish mumkin.
Kiritish va chiqarish s ta n d a rt qurilm alari. Odatda ma’lumotlami
kiritish uchun klaviaturadan foydalaniladi. Ma’lum amallar ketma-kctligi baja-
rilgandan so’ng, ma’lumotlar majmuasi monitorga chiqariladi. Shu sababli
klaviatura kiritish standart qurilmasi, monitor esa chiqarish standart qurilmasi
deb hisoblanadi. ATda nostandart bo’lmagan qurilmalami
kiritish-chiqarish
qurilmasi deb e’lon qiluvchi y o ’naltiruvchi funksiyalar mavjud. Bunday quril-
malar "periferiya" kiritish-chiqarish qurilmalari deyiladi, chunki ular real
kompyuterga nisbatan qabul qilingan deb hisoblanadi.
Kiritish-chiqarish q u rilm alari va dasturlari. Kiritish va chiqarish quril
malari kompyuter konfiguratsiyasiga bog’liq va ulaming soni bir nechta bo’lishi
mumkin. Real vaqtda tizimga bog’langan qurilma va qurilmalar soni kompyu-
teming portlari sonidan ko’p bo’la olmaydi. Har bir qurilmani
ishga tushirish va
u bilan ma’lumotlami almashisli ATdasturlari yordamida amalga oshiriladi.
Dastur odatda bevosita qurilma va uning fizik tavsifini hisobga oigan holda
yaratilgan bo’ladi. Ayrim hollarda biron bir kiritish-chiqarish qurilmasi o’míga
boshqasini ishlatish, xotira bilan ma’lumotlami o ’zaro almashish xatolikka yoki
umuman berilganlarni almashmaslikka olib keladi. Bunday holda, bog’lanish
amalga
oshmagani sabablaridan biri, bu qurilma uchun qo’llanadigan dastumi
mos kelmasligi bo’lishi mumkin. Bunday holda, qurilmaga mos dastumi yuklab,
so’ng undan foydalanish tavsiya qilinadi.
Filtr - tizimli dastur yoki buyruq bo’lib, ma’lumotlami kiritish qurilmasi-
dan o’qib tartiblaydi va dastur yoki buyruqda aniqlangan qurilmalarga yo’nal-
tiradi.
Kommunikatsiya - bu ikki tizimli dastumi,
buyruqni, dastur va buyruqni
yoki buyruq va dastumi birlashtirish. Bunday ko’rinishdagi birlashtirish bir das-
tur yoki buyruqning natijasini boshqa dastur yoki buyruqga kii itish imkoniyatini
beradi. Yo’naltirilgan kiritish-chiqarish bilan kommunikatsiya farqi: yo’naltiril-
gan kiritish-chiqarish bu ma’lumotlami o ’qish yoki ulami "periferiya" qurilma-
siga uzatishdir. Kommunikatsiya esa - bu tizim dasturlari
va buyruqlari orasida-
gi o ’zaro ma’lumotlami almashishdir. Ya’ni ma’lumotlami uzatish AT ichida
amalga oshiriladi.
Amaliyot tizimning qo’shim cha funksiyalari. M a’lumotlarga ishlov
berish. Ma’lumotlar kompyuter xotirasida turli ko’rinishda saqlanadi. Bular
avvaldan kelishilgan holda bo’ladi. Masalan: dastur saqlanish prinsipi bilan
ma’lumotlami saqlanishi turlicha bo’ladi, biron bir matn redaktóri
yordamida
hosil qilingan ma’lumot boshqa redaktor yordamida hosil qilingan ma’lu-
motning ichki ko’rinishidan farq qiladi. Har bir ma’lumotning ichki tuzilishi
51
avvaldan tanlab olingan kodlash usuli yordamida hosil qilinadi. Kodlar turlari va
kodlash usullari turlicha. Ulami qanday ko’rinishda tanlab olish va ishlatish
bevosita tizim ijodkorlariga bog’liq. Odatda biron bir kodlash usuli ma’lum bir
turdagi kompyuter(dasturiy ta’minot bilan birga) uchun tanlab olinadi va bu
turdagi kompyuter takomillashsa, kodlash usulini
saqlab qolishga harakal
qilinadi. Bundan shunday xulosa qilishimiz mumkinki, AT tarkibidagi ma’lu-
motlarga ishlov beruvchi dastur ma’lumotlar tuzilishini aniqlab, dastur, arifmetik
konstanta, m a’lumotlar majmuasi (matn) va h.k. kerakli usulda tahlil qilib ko’zda
tutilgan ishni bajaradi.
