O’zbekiston respublikasi oliy va o ’rta maxsus t a ’lim vazirl1gi mirzo ulug’bek nomidagi

IV BOB. KOM PYUTERNING DASTURIY TA ’M INOTI
Kompyuter ishlashi uchun zaruriy shart- dasturlaming mavjudligidir.
Dastur ta’minoti 2 ta guruhdan iborat:
- Tizimning ishlashi hilan bog 'liq tizim dasturlari;
- amaliy dasturlar.
Tizim dasturlari kompyuteming ishlashi uchun zarur dasturlar b o ’lib, u 
kompyuteming ishlashini boshqaradi, uning turli qurilmalari orasida muloqotni 
tashkil qiladi. Kompyuterdan foydalanishni osonlashtiruvchi tizim dasturlari- 
ning yadrosi amaliyot (operatsion) tizimlardir. Amaliyot tizim foydalanuvchi 
va kompyuter orasida bevosita muloqot o ’rnatishni, kompyuterni boshqarishni, 
foydalanuvchi uchun qulaylik yaratishni, kompyuter resurslaridan oqilona foy- 
dalanish va hokazolami ta’minlovchi dasturlardir.
Hozirgi paytda turli amaliyot tizimlar mavjud. Masalan: UNIX, MS DOS, 
PS DOS, DRD DOS, OS/2, WARP, WINDOW S, MACINTOSH va boshqalar. 
Bundan tashqari, xizmat qiluvchi dasturlar mavjud. Ular dastur utilitlari deb 
atalib, yordamchi amallami bajarib, kompyuter ishlashini qulaylovchi dastur­
lardir.
Amaliy dasturlar predmet sohadan olingan alohida masalalar va ulaming 
to’plamini yechish uchun qaratilgan b o ’lib, amaliy masalalami yechish uchun 
mo’ljallangan. Bunday dasturlar majmui amaliy dasturlar paketi (APP) qisqa- 
cha amaliy dasturlar deb ataladi. Xozirda ko’plab amaliy dasturlar mavjud 
bo’lib, ulaming ba’zilariga keyingi boblarda to ’xtaymiz.
Dasturlar odatda magnit yuritgichlarda joylashgan bo’ladi. Ammo amaliyot 
tizimlar va u bilan bog’liq dasturlar ancha katta hajmga ega bo’lgani tufayli 
keyingi paytlarda lazer disklariga yozilmoqda.
Ba’zi bir tizimli dasturlar, masalan, kiritish-chiqarishning asosiy tizim 
dasturlari (ular BIOS-Basa Input O utput System) deb ataladi va to’g ’ridan- 
to’g’ri kompyuteming doimiy xotirasida saqlovchi qurilmasiga yozilgan 
bo’ladi. Tizim dasturlar yadrosini amaliyot tizimlar tashkil qiladi.
Amaliyot (o p cratsio n ) tizimi
Shaxsiy kom pyuterlarning am aliyot tizim lari yaratilish tarixi. Sakkiz 
razryadli shaxsiy kompyuterlar uchun yaratilgan birinchi amaliyot tizim SR/M- 
80 (Control Programm for Microcomputers, rnikrokompyuterlar uchun 
boshqaruvchi dasturlar) nom bilan tanilgan. Uning muallifi Digital Research 
kompaniyasining prezidenti Geri Kildell b o ’lgan.
16 razryadli yangi kompyuterlar yaratish g ’oyasini dasturlar yaratuvchi 
Microsoft (Maykrosoft) kompaniyasining asoschisi va prezidenti, multimilliarder 
Bill Geyts ilgari surgan. IBM firmasi bilan hamkorlikda ishlashga rozi bo’ladi.
43

Bill Geyts va Pol Allen BASIC dasturlash tili uchun tarjimon dastur yozish- 
di va u IBM firmasining MITS Altair kompyuteriga moslashtirildi. Shundan 
so ’ng 16 razryadli kompyuterlar uchun amaliyot tizimlar yaratish jadallashdi va 
1981 yilda shaxsiy kompyuterlar uchun birinchi yaratilgan CR/M amaliyot tizi- 
mining ko’p g’oyalarini o’zida mujassamlashtirgan MS DOS (Microsoft Disk 
Operation System - Maykrosoft diskli amaliyot tizimi) amaliyot tizimi 1981 yil 
paydo bo’ldi.
MS DOS 64 К bayt xotiraga ega bo’lgan kompyuterlarga mo’ljallangan 
b o ’lib, o’zi 8 К bayt xotirani egallar edi. O’sha paytda yetarli deb hisoblangan 
bunday kompyuter xotirasi hozirgi paytda bir «o’yinchoqqa» aylandi. Chunki 
hozirgi zamon shaxsiy kompyuterlarining xotirasi bir necha Gegabaytlarga 
tenglashdi.
Mualliflar MS DOS ni rivojlantirishni davom ettirib, uning MS DOS 1.1, MS 
DOS 1.25, MS DOS 2.0, MS DOS 2-11 lahjalarini taklif etishdi va nihoyat, 
1984 yilda MS DOS 3.0 IBM PC AT shaxsiy kompyuteriga 80286 mikro- 
protsessorga asoslangan, 5.25 duymli diskovodda ishlashga, mo’ljallangan 
amaliyot tizim yaratildi. 1986 yilda Compaq Computer firmasi 80386 mikro- 
protsessorga asoslangan IBM kompyuterini chiqardi.
IBM firmasi esa 80386 mikroprotsessorga -asoslangan PC/2 (Personal 
system - shaxsiy tizim) kompyuterini yaratdi. Hu mikroprotsessor asosida yara­
tilgan kompyuter nazariy bir necha Gegabayt xotiraga ega bo’lishi mumkin edi. 
Ammo MS DOS esa 640K bayt xotiraga ega bo’lgan kompyuterlarga moslash- 
gan edi. Shuning uchun MS DOS tizimini kengaytirish ishlari davom etardi va 
1987 yil MS DOS 3.3 yaratilib, u 3.5 duymli, ya’ni 1,44 Mbaytli disklar bilan 
ishlash imkoniyatini berdi. 1987 yili IBM va Microsoft firmasi tomonidan bit 
vaqtda bir nechta masalaiar yechishga qodir bo’lgan OS/2 amaliyot tizimi ishlab 
chiqildi. Ammo u keng tarqalmadi. Chunki o’sha paytda MS DOS 3.3 ning 
imkoniyatlari ko’pchilikni qoniqtirar edi. Hozirda biz keng tarqalgan Windows, 
Unix, Linux amaliyot tizimlaridan keng foydalangan bo’lsak-da MS DOS o’z 
kuchini yo’qotdi deyolmaymiz.
MS DOS va uning qobiq dasturi hisoblangan Norton C om m ander tizimlari 
turli klavishlar kombinatsiyasidan iborat buyruqlar bilan ishlashga mo’ljallangan 
bo’lishiga qaramay, foydalanuvchilar uchun qulay hisoblanadi.

Download 13,59 Mb.