va bu buyruqlar o’sha firma modemlaridagina kuchga ega bo’ladi (masaian, US
Robotics, Rockwell, ZYXEL va h.).
Buyruqlar modem va telefon tarmog’i orqali uzatiladigan axborotning
qaysidir bir standartiga xos bo’lishi kerak. 2400 bod (bod ma’lumotiami uzatish
tezligini belgilaydi va 1 bod ql bit\sek.) tezlik uchun mos bo’lgan standartdagi
modemlar axborotlari erkin almasha olishlari mumkin.
ZYXEL firmasining modemlari ham keng qo’llanila boshladi.
Ular ZYXEL
ning ma’lumotlarini uzatish imkonini beruvchi maxsus ZYX protokoliga ega.
Ulaming keng
qo’llanilishi
90-yillar
xaridorlarining
boshqa
turdagi
modemlarini xarid qitish imkonlari y o ’qligidan kelib chiqadi. Ulaming asosiy
kamchiligi - yuqori narx, xaridomi cho’chitadi. Biroq, shunga qaramay, bank
tarkibi va davlat idoralari, odatga ko’ra shu firma modemlaridan foydalanadilar.
Telebit firmasining TraiBIazer nusxasi va mashhur protokol PEP (Packet
Eusemble Protosol) ham tarqalgan.
Skaner
Skaner-matn, grafika, tasvirlami kompyuterga kiritishni
avtomatlashtirish
uchun xizmat qiluvchi qurilma. U hozir asosan rangli ko’rinishda chiqarilayapti.
Uning andozasi sifatida HP (Hewlett Packard) firmasi ishlab chiqaradigan HP
Scanjet rusumli skaner lar qabul qilingan.
Uning asosiy tavsifi ma’lumotlami aniq, tiniq, lozim bo’lgan rangda
(xususan qora rangli) ko’rinishda chiqarish qobiliyatidir. Ushbu tasvirlash
qobiliyati gorizontal va vertikal chiziqtardagi nuqtalar (piksellar) soni orqali
belgilanadi.
Odatda bu xarakteristika misol uchun 300x600, 600x1200 ko’rinishda
bo’ladi. Bu degani gorizontal chiziqlar bo’yicha nuqtalar (piksellar) soni 300
(600), vertikal bo’yicha piksellar soni 600 (1200)ta ekanligini bildiradi.
2.9. -rasm. Skaner
Nuqtalar soni qancha ko’p bo’lsa ma’lumotlar aniqroq tasvirga ega bo’ladi.
Tabiiyki, skanemi HP dan boshqa firmalar ham ko’plab ishlab chiqaradi.
Lekin
ular HP Jcanjet andozasiga mos kelishi kerak. Hozirda bunday skanerlar
Janubiy-Sharqiy Osiyo mamlakatlarida ko’plab ehiqarilmoqda. Shuni aytish
lozimki, dastur vositalari yordamida skaneming tasvirlash qobiliyati ancha
kuchaytirilishi mumkin. Skanerlami ishlatish jarayonida, ayniqsa,
matnlar bilan
ish ko’rilganda u yoki bu milliy til drayverlami aniq aks ettiruvchi dasturlardan
(masaian Fine Reader) foydalanish zarur.
Skanemi kompyuterga ulash uchun turli usullardan foydalaniladi. Ba’zi
skanerlar maxsus kontrollerga (kengaytiruvchi plata) ega bo’lib, ular u orqali
25
ulanadi. Bunda plata kompyuternmg asosiy platasiga ona platasi maxsus joyga
va o’sha plata orqali o ’matiladi.
Ba’zi skanerlar parallel portga to ’g ’ridan-to’g’ri ulanadi. Hozirda asosan
SCSI-3 interfeysi orqali ulanadi. Bu andoza kompyuterga ko’plab tashqi quril-
malami,
shu jumladan, skanemi ulash imkoniyatini beradi. Turli kompyuterlar
uchun dastur birligini ta’minlash maqsadida TWAIN qaydnoma ishlatiladi.
Demak, agar WINDOWSda shu qaydnoma o’matilgan bo’Isa, u skanerlar
bilan bemalol ishlay oladi. Odatda skaner sotib olinayotganda uni qaysi
Amaliyot tizimga mo’ljallanganini bilish lozim. Shu bilan birga hozirda
chiqarilayotgan skanerlaming aksariyati WINDOWSga mos skanerlardir.
WINDOWS 98 dan boshlab esa amaliyot tizimlari
TWAIN qaydnomasini
yaxshi taniydigan bo’ldi. Shuning uchun ham bu amaliyot tizimlarda skanerlar
bilan bevosita ishlash imkoniyati mavjud.
Skaner dastur boshqaruvida ishlaydi. Matnlami yaxshi tanish uchun maxsus
obrazlami tanuvchi dastur vositalaridan foydalaniladi. Bunday dasturlar hatto
qo’lyozmani ham tanish qobiliyatiga ega. Shunday dasturlar Fine Reader va
Cunei Form nomlari bilan ataladi. Bular Rossiyada ishlab chiqilgan bo’lib, ular
haqida to’la m a’lumotni
h ttp :// www.belsoft.ru manzil bo’yicha olish mumkin.
Tasvirlar (rasm, graflka) bilan ishlash uchun Adop PhotoShop 4.0
dasturi
ishlatiladi. Uning yordamida tasvirlar ustida turli tahrirlash ishlari olib boriladi.
Bu dasturlardan foydalanish hatto rassom bajarishi mumkin bo’lgan ko’p
ishlami ham amalga oshirish imkonini beradi.
2.11. -rasm. CD-ROM disk
qurilmasiga qo ’yilishi
2.10. -rasm. CD-ROM
L azerli (kom pakt) disk. CD ROM (Compact Disk Read Only Memory -
faqat o ’qish uchun lazerli disk). Keying! paytda bu qurilma juda muhim rol
o ’ynamoqda. Lining asosiy sababi unga 650 Mbayt hajmdagi ma’lumotni
sig’ishi bo’lsa, ikkinchi tomondan uni ishlatishda qulayligi bilan alohida
e ’tiborga loyiq. Uning CD ROM va CD Writer(yozuvchi) ko’rinishdagilari
mavjud bo’lib, birinchisi faqat o ’qish uchun mo’ljallangan bo’lsa,
ikkinchisi
ma’lumot va dasturlami yozish uchun keng qo’llanilmoqda. Ayniqsa,
hujjatlaming elektron lahjasini bunday ma’lumot yuritgichi orqali ayirboshlash
dolzarb masala bo’lib qoldi.
CD ROM ning muhim ko’rsatkichlaridan biri uning ma’lumot ayirbosh
lash tezligidir. Hozirda ko’proq 48 tezlikli lazer disklar ishlatilmoqda.
26
