|
O’zbeкiston respubliкasi oliy va o’rta mahsus ta’lim vazirligi andijon mashinasozliк instituti
|
| bet | 66/129 | | Sana | 04.12.2023 | | Hajmi | 15,26 Mb. | | #111081 |
Bog'liq ATV fanidan O`QUV-USLUBIY MAJMUA 20152
2
|
Ishlab chiqarishni avtomatlashtirishdagi asosiy vazifalar. Avtomatlashtirish tеxnik vositalari rivojining asosiy bosqichlari va hozirgi zamon yo’nalishlari.
|
2
|
3
|
Avtomatlashtirishning tеxnik vositalarini ishlab chiqarishda standartlash usullari. Agrеgatlash va unifikatsiyalash.
|
2
|
4
|
Tеxnik vositalarining elеmеnt, blok-modulli va agrеgatli shakllarda bajarilish tamoyillari.
|
2
|
5
|
Asbob va avtomatlashtirish tеxnik vositalarining Davlat tizimi (ADT). ADT signallarining klassifikatsiyasi; avtomatlashtirish tеxnik vositalarining pnеvmatik, elеktrli va gidravlik tarmoqlari.
|
2
|
6
|
Avtomatlashtirish tеxnik vositalarining analogli va diskrеtli signallari.
|
2
|
7
|
Elеktr analogli signallarning ko’rinishi va ularning paramеtrlari.
|
2
|
8
|
Avtomatlashtirish tеxnik vositalarining mеtrologik xaraktеristikalari va ularni mе'yorlashtirish usullari (aniqlik sinfi, maksimal ruxsat etilgan xatoliklarni baxolash va sh. k.).
|
2
|
9
|
Avtomatlashtirishning elеktrli tеxnik vositalari. Uzluksiz chiqish signalli rostlovchi bloklar.
|
2
|
10
|
Rostlash qonunlarini amalga oshiruvchi printsipal elеktr sxеmalar, chiqish signallarini chеklash, xolatlarni zarbsiz qayta ulash va sh. k.
|
2
|
11
|
Funktsional bloklar (diffеrеntsiallash, intеgrallash bloklari va b.), opеrativ boshqarish vositalarining printsipial elеktr sxеmalari.
|
2
|
12
|
Avtomatlashtirish elеktrli tеxnik vositalarining agrеgatlashgan majmualari (funktsional tarkibi, asosiy bloklarini tuzish xususiyatlari va b.).
|
2
|
13
|
Agrеgatlashgan majmualari vositasida avtomatik rostlash, mantiqiy boshqarish sxеmalarini shakllantirish.
|
2
|
14
|
Impuls chiqishli rostlovchi bloklar.
|
2
|
15
|
Uch pozitsiyali kuchaytirgichlar, funktsionalli tеskari aloqa va sh. k. vositalarning printsipial sxеmalari.
|
2
|
16
|
Avtomatlashtirishning pnеvmatik tеxnik vositalari. Avtomatik rostlash tizimlarini pnеvmatik vositalar asosida tuzish tamoyillari.
|
2
|
17
|
Ommaviy pnеvmatik rostlash qurilmalarining tarkib va printsipial sxеmalari.
|
2
|
18
|
Ikkilamchi pnеvmatik asboblar, boshqarish stantsiyalari, funktsional bloklar va yordamchi qurilmalar.
|
2
|
19
|
Pnеmatik vositalar majmuasi asosida tuzilgan boshqarish sistеmalarining tipli variantlari.
|
2
|
20
|
Avtomatlashtirishning gidravlik tеxnik vositalari.
|
2
|
21
|
Gidroavtomatika vositalarining elеmеntlar bazasi. Gidravlik rostlagichlar.
|
2
|
22
|
Elеktrogidravlik va pnеvmogidravlik o’zgartirgichlar va yordamchi vositalari.
|
2
|
23
|
Ijro etuvchi qurilma - avtomatik boshqarish sistеmasini asosiy zvеnosi. Umumiy tushunchalar.
|
2
|
24
|
Ijro etuvchi qurilmalarning umumiy strukturasi va umumiy tashkil etuvchilari.
|
2
|
25
|
Ijro etuvchi qurilmalarning klassifikatsiyasi. Ijro etuvchi qurilmalarga, ularni o’rnatishga va ishlatishga qo’yiladigan talablar.
|
2
|
26
|
Ijro etuvchi qurilmalarni ishlashini ta'minlovchi bosimlar farqi, siljituvchi kuch va momеntlar tushunchalari.
|
2
|
27
|
Ijro etuvchi qurilmalarning asosiy xaraktеristikalari.
|
2
|
28
|
Ijro mеxanizmlarini tanlash va hisoblash. Ijro mеxanizmlarini turlari. Ijro mеxanizmlariga qo`yiladigan talablar.
|
2
|
29
|
Pnеvmatik mеmbranali ijro mеxanizmlarini hisoblash va tanlash.
|
2
|
30
|
Pnеvmatik porshеnli ijro mеxanizmlarini hisoblash va tanlash.
|
2
|
MAVZU: AVTOMATLASHTIRISHNING TEXNIK VOSITALARI HAQIDA UMUMIY MA’LUMOTLAR.
AVTOMATLASHTIRISHNING TEXNIK VOSITALARI — turli jarayonlarni avtomatlashtirishga imkon beruvchi asbob va qurilmalar. Vazifasi: a) texnologiya jarayonidagi parametrlarning o‘zgarishi haqida nazorat signallarini qabul qilish, b) axborotni uzatish, v) axborotni o‘zgartirish va saqlash, uni dasturdagi axborot bilann taqqoslash va buyruq axborotini tuzish (axborotni ishlab chiqish), g) buyruq axborotini texnologik jarayonga tatbiq qilish. Nazorat axborotni qabul qilish vositalari (asboblar, qurilmalar, datchiklar) nazorat qilinuvchi parametr ta’sirini sezuvchi va shu parametrni mexanik issiqlik, optik va elektr parametrlarga aylantirib beruvchi organlardan iborat. Axborotni uzatish vositalari — aloqa liniyalari. Datchiklardan chikadigan signallar aloqa liniyalari orqali uzatiladi. Sig-nallarni uzoq masofaga uzatish uchun datchikdan chiqadigan signallar maxsus o‘zgartirgichlar yordamida uzatishga mos shaklga keltiriladi. Axborotni ishlab chiqish vositalari — registratorlar (qayd qilgichlar), signalni o‘zgartiruvchi qurilmalar, hisoblash jihozlari va mashinalari, boshqarish va taqsimlash qurilmalari, kommutatsiya (o‘zgartirish) uskunalari. Buyruq (komanda) axboroti-ni uzatish vositalari, asosan, nazorat axborotni uzatish vositalariga o‘xshaydi. Axborotni texnologiya jarayoniga tatbiq etuvchi qurilmalar — buyruq signalini kuchaytiruvchi, uni ijro etuvchi elementlar va rostlovchi organlardan iborat.
Avtomatlashtirishning texnik vositalari ATV va asbob va avtomatlashtirsh vositalarining Davlat tizimi (ADT) lariga ta’aluqli umumiy savollarni o`rganish zaruriyati avtomatlashtirishning texnik vositalari ADTning ajralmas qismi hisoblanishini takidlaydi. ATV ishlab chiqarishning sanoatlashgan va sanoatlashmagan soxalarida information-boshqarish tizimlarini amalga oshirish asosini tashkil qiladi. ADTning tashkil qilish tamoyillari ko`p darajada texnologik jarayonlarni boshqarishning avtomatlashgan tizimlari texnik ta’minotini loyihalash bosqichi mohiyatini belgilaydi. O’z navbatida, ADT asosini texnik vositalarning muammoli-taxminiy agregat komplekslari tashkil etadi.
Avtomatlashtirishning tipik vositalari texnikaviy, apparatli, dasturiy-texnik va umumtizimli bo`lishlari mumkin.
Avtomatlashtirishning texnik vositalariga quyidagilar tegishli:
Datchiklar;
Ijro mexanizmlari;
Rostlash organlari;
Aloqa liniyalari;
Ikkilamchi asboblar(ko`ratuvchi va qayd etuvchi);
Analog va raqamli rostlash qurilmalari;
Dasturiy-beruvchi bloklar;
Mantiqiy-buyruqli boshqarish qurilmalari;
Ma’lumotlarni yig`ish va ularga birlamchi ishlov berish hamda boshqarishning texnologik ob’ekti(BTO) holatini nazorat qilish moduli;
Galvanik yechim va signallarni me’yorlashtirish modullari;
Signallarni bir shakldan boshqasiga o`zgartiruvchi qurilmalar;
Boshqarish signallarini ishlab chiqarish va qayd etish, indikatsiyalash, ma’lumotlarini ko`rsatish modullari;
Buferli hotira qurilmalari;
Dasturlashgan taymerlar;
Maxsus mo`ljallangan hisoblash qurilmalari;
Avtomatlashtirishning dasturiy-texnik vositalariga quyidagilar tegishli:
Analog-raqamli va raqamli-analog o`zgartirgichlar;
Boshqaruvchi vositalar;
Ko`p konturli analog va analog-raqamli rostlagich bloklari;
Ko`p aloqali dasturli mantiqiy boshqarish qurilmalari;
Dastur yoziladigan mikrokontrollerlar;
Lokal-hisoblash tarmoqlari.
Umumtizimli avtomatlashtirish vositalariga quyidagilar tegishli;
Biriktirish qurilmalari va aloqa adapterlari;
Umumiy hotira bloklari;
Magistrallar(shinalar);
Umumtizimli diagnostika qurilmalari;
Ma’lumotlarni to`plash uchun to`g`ridan-to`gri ruhsat etilgan prosessorlar;
Operator pultlari.
MAVZU: AVTOMATLASHTIRISH TЕXNIK VOSITALARI RIVOJINING ASOSIY BOSQICHLARI VA HOZIRGI ZAMON YO’NALISHLARI.
Avtomatlashtirishning texnik vositalari ATV rivojlanishi murakkab jarayon hisoblanadi. Uning asosida bir tomondan avtomatlashgan ishlab chiqarishning iqtisodiy muhimligi va texnik ehtiyoji yotsa, ikkinchi tomondan ATV ishlab chiqaruvchining texnologik imkoniyati yotadi. Rivojlanishga sabab bo’lgan birinchi omil yangi, ancha takomillashgan ATVni ishlab chiqarishga joriy etish tufayli korxona ishining iqtisodiy samaradorligini oshishi hisoblanadi.
Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirishdan foydalanish va ishlab chiqarishga joriy etishning iqtisodiy va texnik asoslarining rivojlanishida quyidagi bosqichlarni ajratish mumkin:
Birinchi bosqich. Ushbu bosqich uchun arzon ishchi kuchining ko’pligi, kam mehnat unumdorligi, agregat va moslamalarning eng kam quvvati xarakterli. Bu tufayli texnologik jarayonlarni boshqarishda insonning eng ko’p ishtiroki, boshqaruv ob’yekti orqali kuzatish, shuningdek boshqaruvchi yechimlarni qabul qilish va ijro etish ushbu bosqichda iqtisodiy jihatdan oqlangan. Mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirsh alohida jarayonlar bo`lgan, ular orqali boshqarishni inson uchun yetarli darajada ishonchli amalga oshira olmagan.
Ikkinchi bosqich. Mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirishning kompleks bosqichiga o`tish mehnat unumdorligining o`shishi, agregat va moslamalar birlik quvvatining yaxlit bo`lishi, avtomatlashtirishning moddiy va fan-texnika bazasining rivojlanishi tufayli sodir bo`ldi. Ushbu bosqichda texnologik jarayonlarni boshqarishda inson-operator ob’yektlarni ishga tushirish va to`htatishda, ayniqsa kutilmagan holatlar, avariya holatlar paydo bo`lganda turli mantiqiy operasiyalarni bajarish orqali aqliy mehnat bilan shug’ullanadi, shuningdek ob’yekt holatini baholaydi, avtomatik tizimlar ishini nazorat qiladi va zahiralaydi. Bu bosqichda standartlashtirish, ixtisoslashtirish va kooperasiyani keng qo`llashga mo`ljallangan ATVni ko`plab seriyada ishlab chiqarish asoslari shakllanadi. Avtomatlashtirish vositalarini keng masshtabli ishlab chiqarish va ularni tayyorlashning o`ziga xos hususiyati ushbu ishlab chiqarishni asta-sekin mustaqil tarmoqqa ajratishga olib keladi.
Uchunchi bosqich. Boshqaruvchi hisoblash mashinalari(BHM) paydo bo`lishi bilan texnologik jarayonlarni boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimi (TJBAT) bosqichiga o`tish boshlandi. Ushbu bosqichda BHMlardan foydalangan holda barcha murakkabroq boshqarish funksiyalarning iqtisodiy jihatdan ma’qul ko`rinishda avtomatlashtirish shakllanadi. Lekin, modomiki BHM juda qo`pol va qimmat ekan, u holda boshqarishning oddiyroq funksiyalarini amalga oshirish uchun avtomatikaning an’anaviy analogli qurilmalarini keng tarzda qo`llash yetarli. Bunday tizimlarning kamchiligi yuqori bo`lmagan ishonchlilik, chunki texnologik jarayonlar(TJ)ning borishi haqidagi barcha ma’lumot keladi va BHMga moslashadi, chiqishda buziladi, unga TJBAT ishini nazorat qiluvchi operator-texnolog olish zarur bo`lgan. Albatta, bunday holatlarda TJni boshqarish sifati ancha pasayib ketgan, chunki inson BHM kabi effektiv boshqarishni amalga oshira olmaydi.
|
| |
