Электромагнит ижрочи қурилмаларни вазифаси механик, пневматик ва гидравлик системаларда энергия ёки масса оқимини бошқаришдир. Улар 2 хил бўлади: сурилувчи электро магнитли клапан ва электромагнитли сирпа-нувчи муфта. Электромагнитли юритмалар электро двигателларга қараганда анча арзон, ишлаши ишончли ва ишга тушиш тезлиги юқоридир.
Тортувчи электрмагнит (а-расм) га ёки суюқлик оқаётган қувурдаги ростловчи органни бошқарувчи органни сигналига мувофиқ очиб-ёпиб туриш вазифасини бажаради.
Электромагнитли ижрочи қурилмалар. а) электромагнитли – тўсиқ;
б) электромагнитли муфта.
Электромагнитли муфта (б-расм) ишчи механизмларни ишга тушириш, тухтатиш ва уларни тезлигини ўзгартириш учун хизмат қилади. Муфтани етакчи валида магнит майдон хосил қиладиган чулгам жойлашган. Чулғамга халқа ва чўткалар орқали кучланиш берилади. Муфтанинг етакланадиган томони якор ишчи механизм валига механик уланган. У вал ўқи йўналишида унга ёки чапга сурилиши мумкин. Электромагнит чулғамида ток бўлмаса, якорни пружина чап томондан суради, натижада ишчи механизмининг вали айланмай қолади. Электромагнит чулгамидан ток ўтганда, хосил бўлган магнит майдон кучи пружинани эластиклик кучини енгади ва якорь муфтанинг етакчи ярим палласига келиб ёпишади, технологик машина вали етакчи вал билан бирга айлана бошлайди. Чулғамдан ўтадиган ток миқдорига қараб ишчи механизм тезлигини ростлаш мумкин бўлади. Бундай муфталар серияси саноатда кўплаб ишлаб чиқарилмокда. Улар 24 ва 100 вольтли ўзгармас ток манбаига уланади ва 5-22 Вт қувват олади. Уланиш вақти 20-40 мс, узилиш вакти эса 15...30 мс ни ташкил қилади.
3. Пневматик ва гидравлик ижрочи қурилмалар.
Пневматик ва гидравлик ижрочи курилмалар автоматик системалардаги ростлаш органларини хаво ёки суюклик босимини ўзгаришига мувофиқ ишга тушириш учун хизмат қилади. Шунигдек, улар хаво ёки суюқлик босими ўзгаришини электр сигналига айлантириб, масофага узатиш функцияларини хам бажаради. Пневматик ижрочи қурилмалар мембранали ва поршенли бўлади
Пнематик ижрочи қурилмалар. а) мембранали, б) поршенли.
Гидравлик ижрочи қурилмалар хам пневматик ижрочи қурилмалар каби ишлайди.
Mavzu: ROSTLASH QONUNLARINI AMALGA OSHIRUVCHI PRINSIPIAL SXEMALAR. AVTOMATIK ROSTLAGICHLARNING TASNIFI
Avtomatik rostlagichlar sanoatning turli sohalarida tehnologik jarayonlarni avtomatlashtirishda keng ishlatiladigan texnik vositalardan hisoblanadi. Rostlagichlarni tasniflash rostlash qonuni, rostlanuvchi kattalikning turi, rostlagichning ish usuli, ishlatiladigan energiya turi, ijro etuvchi mexanizmning rostlovchi organiga ko‘rsatiladigan ta’sirning xarakteri, rostlagich ishining xarakteristikasi (rostlash qonuni) kabi xususiyatlarga asoslanadi.
Rostlanuvchi kattalikning turiga ko‘ra rostlagichlar quyidalarga bo‘linadi: bosim, sarf, temperatura, sath, namlik va hokazolarni rostlagichlar. Ishlash usuliga ko‘ra bevosita va bilvosita ta’sir qiluvchi, rostlagichlar mavjud. Ijro etuvchi mexanizmning rostlovchi organini ishga tushirish uchun rostlanuvchi ob’ektdan olingan energiyaning o‘zi bilan ishlovchi rostlagichlar bevosita ta’sir qiluvchi rostlagich deb ataladi. Agar ijro etuvchi mexanizmning rostlovchi organini ishga tushirish uchun qo‘shimcha energiya kerak bo‘lsa, bilvosita ta’sir qiluvchi rostlagichlar ishlatiladi. Foydalaniladigan energiya turiga ko‘ra rostlagichlar elektr, pnevmatik, gidravlik va aralash (elektr-pnevmatik, pnevmo-gidravlik va hokazo) rostlagichlarga bo‘linadi.
Ijro etuvchi mexanizmning rostlovchi organiga ko‘rsatiladigan ta’sirning xarakteri jihatidan rostlagichlar uzlukli va uzluksiz ishlovchi bo‘ladi. Uzlukli ishlovchi rostlagichlarda ijro etuvchi mexanizmning faqat rostlovchi organi rostlanuvchi kattalikning uzluksiz muayyan qiymatida harakat qiladi. Uzluksiz ishlovchi rostlagichlarda esa ijro etuvchi mexanizmning rostlovchi organi rostlanuvchi kattalikning uzluksiz o‘zgarish holatida uzluksiz harakat qiladi.
Rostlanuvchi kattalikning o‘zgarishi va rostlovchi ta’sir o‘rtasidagi bog‘lanish (yoki ijro etuvchi mexanizm rostlovchi organining harakati), ya’ni rostlash qonuni nazarda tutilgan ish xarakteristikasiga ko‘ra rostlagichlar pozision, integral (astatik), mutanosib (statik), izodrom (mutanosib-integral), mutanosib-differensial (oldindan ta’sir etuvchi statik), mutanosib-integral-differensial (oldindan ta’sir etuvchi izodrom) bo‘ladi.
Rostalanuvchi kattalikni vaqt davomida talab qilingan chegarada saqlab turish jihatidan rostlagichlar stabillovchi, dasturli va kuzatuvchi rostlagichlarga bo‘linadi. Stabillovchi rostlagichlar rostlanuvchi kattalikning berilgan qiymatga (ma’lum darajadagi xato bilan) tenglashishini ta’minlaydi. Dasturli rostlagichlar maxsus dasturli topshiriq bergich yordamida rostlanuvchi qiymatning vaqt bo‘yicha avvaldan ma’lum bo‘lgan (qonun) bo‘yicha o‘zgarishini ta’minlaydi. Bu dastur texnologik reglament talablariga muvofiq, tuzilgan bo‘ladi. Kuzatuvchi rostlagichlarda rostlanuvchi kattalikning vaqt bo‘yicha o‘zgarishi rostlagich topshiriq bergichiga bilvosita ta’sir qiluvchi boshqa kattalikning o‘zgarshiga mos bo‘ladi.
BEVOSITA TA’SIR QILUVCHI ROSTLAGICHLAR
Bevosita ta’sir qiluvchi rostlagichlar texnologii jarayoni avtomatlashtirishda kam ishlatiladi. Bunga sabab ularning etarli quvvatga ega emasligi va ko‘rsatishlarni masofaga uzatib bo‘lmasligidir. Bular asosan bosim, temperatura va sath rostlagichlaridir.
1 -rasmda bevosita ta’sir qiluvchi statik bosim rostlagichning prinsipial sxemasi tasvirlangan. Bu rostlagich «o‘zidan keyingi» bosimni ma’lum qiymatda saqlab turadi. Rostlagichdan keyingi gazning bosimi berilgan bosimga teng bo‘lganda, rostlagich elementlari harakatsiz bo‘lib, ma’lum holatni egallaydi. Gaz bosimi liniya 3 bo‘ylab membrana qismining ustki bo‘shlig‘iga keladi va qattiq markazli elastik membrana 2 ga ta’sir qiladi. Membrana 2 ijro etuvchi mexanizmning rostlovchi organidagi zatvor 7 bilan shtok 6 yordamida ulangan disk 1 ga tayanadi. Membrana 2 hosil qilgan kuch prujina 4 orqali muvozanatlanadi. Prujina 4ning dastlabki taranglik qiymati vint 5 yordamida rostlanadi.
1-rasm. Bevosita ta’sir qiluvchi statik bosim rostlagichning prinspial sxemasi (a) va uning vaqt xarakteristikasi (b).
|
