Ishga tayyorlash vositalarining

Bundan tashqari dastur ishlashini kuzatadigan vositalar mavjuddir (sikllanishni kuzatish, oraliq natijalarni chiqarish va x.k.).

MDTga loyixalashtiralayotgan ob'ektlarning o‘ziga xosligini hisobga olgan tadbikiy dasturlar paketi (TDP) kiradi. Bundan tashkari paketlarni boshqarish tizimlari va foydalanuvchini TDP bilan bog‘lovchi (dialog rejimida) vositalar kiradi.

TDPlar 2 xil bo‘ladi: oddiy va murakkab strukturali.

Oddiy TDP EHMning OT boshqaruvi ostida ishlaydigan modullarning majmuasidan iborat. Bunday paketlarda ichki boshqarish va xizmat kilish vositalari yo‘qdir.

Murakkab strukturali TDP dastur-manitor ko‘rinishidagi boshqaruv qism, dastur modullarining kutubxonasi, ichki boshqarish va xizmat qilish dasturlaridan tashkil topadi.

ALTda MDT tuzishda dastur tilini tanlash yechilayotgan masalalar

murakkabligi, xotira hajmi, EHM hisoblash tezligi, UDT imkoniyatlariga bog‘lik. Asosan quyidagi tillardan foydalaniladi. Fortran, Paskal, SI, Delfi (bu tillar muammoga yo‘naltirilgan tillar hisoblanadi), shuningdek mashinaga-yo‘naltirilgan til Assembler.

Mashinaviy grafikani dastur ta'minoti bu grafikaviy ma'lumotlarni kiritish va chiqarish vositalaridir. Kiritish vositalari - maxsus dasturlar paketi bo‘lib, ular grafikaviy ma'lumotni yoritadi. Chiqarish vositalari safiga grafopostraitel va grafikaviy displeylar ishlashini ta'minlaydigan dastur paketlari kiradi.

Avtomatlashtirilgan loyihalash tizimining ta'minot shakllari.

Avtomatlashtirilgan loyihalash tizimida quyidagi ta'minotlarni ajratib ko‘rsatish mumkin.

Metodik (uslubiy) ta'minot, matematik, dasturiy, texnik, lingvistik, axborotli, tashkiliy.

Metodik (uslubiy) ta'minot - avtomatilashtirilgan loyihalash vositalarining tarkibi bo‘lib, ular foydalanish qoidalari ko‘rsatilgan hujjatlardan iborat.

Matematik ta'minot - matematik usullar va modellarning yig‘indisidan iborat. Loyihalashning avtomatlashtirilgan jarayonini bajarish uchun zarur bo‘lgan matematik ta'minot dasturiy hujjatlari bilan birga taqdim etilgan dasturlarning yig‘indisidan iborat. Matematik ta'minotda loyihani bajarish uchun zurur bo‘lgan modellar va loyiha algoritmlaridan foydalaniladi.

Dasturiy ta'minot - dasturda ishlatiladigan matnli dastur hujjatlari bilan birga berilgan shaklda taqdim etilgan dasturlar jamlanmasidan iborat.

Texnikaviy ta'minot - dastur va ma'lumotlarni kiritish, saqlash, qayta ishlash, tuzatish, operatorning EHM bilan muloqotini tashkil etish, loyiha hujjatlarini tayyorlash uchun mo‘ljallangan o‘zaro aloqada bo‘lgan texnikaviy vositalarning yig‘indisidan iborat.

Lingvistik ta'minot - berilgan ma'lumotlarni imlo xatosini tekshirishdan iborat.

Axborot ta'minoti - avtomatlashtirilgan layihalashni bajarish uchun zarur bo‘lgan va berilgan shaklda taqdim etilgan ma'lumotlar yig‘indisidan iborat. (Turli loyihalar yechimlari, tasvir tarkibi, axborot so‘rovnomasi).

Tashkiliy ta'minot – loyihalovchilar bilan texnik vositalari kompleksining o‘zaro aloqalarini tartibga soluvchi hujjatlar yig‘indisidan iborat.

Mavzu: Avtomatlashtirilgan loyihalash tizim darajalari

Reja:

2. Moslashuvchan avtomatlashtirilgan ishlab chiqarish bilan bog‘lanish.

- markaziy hisoblash kompleksi (MXK);

- avtomatlashtirilgan ish joyi (AIJ);

- tashqi dasturiy boshqariladigan qurilmalar kompleksi yoki qurilmalar kompleksi (QK)

MXK - loyihalashning murakkab masalalarini yechishda qo‘llaniladi. U o‘rta yoki katta samara bilan ishlaydigan EHMni va standart tashqi qurilmalarni o‘z ichiga oladi.

MXKni samaradorligini oshirish uchun ko‘p protsessorli yoki ko‘p mashinali komplekslardan foydalanish mumkin.

AIJ murakkab bo‘lmagan masalalarni yechish va avtomatlashtirilgan loyihalash tizimidan foydalanuvchini markaziy hisoblash kompleksi samarali muloqotini uyushtirish uchun mo‘ljallangan. Uning tarkibiga mini EHM va makro EHM, grafik va simvolli displeylar, plotterlar, simvol va grafik hujjatlashtirish qurilmalari, tadbiqiy dasturlar ta'minoti va boshqalar kiradi. Ayrim avtomatlashtirilgan ish joylar uchun grafik ma'lumotlarni qayta ishlashini hisobga olgan holda alternativ ish rejimi xarakterlidir.

Tashqi dasturiy boshqariladigan qurilmalar kompleksi yoki texnologik komplekslar - texnologik avtomatlar uchun mo‘ljallangan konstruktorlik, texnologik hujjatlar va boshqaruv dasturlarni ishlab chiqish uchun tayyorlanadi. Uning tarkibiga katta hajmdagi tashqi xotiraga ega bo‘lgan EHM, dasturiy boshqariladigan qurilmalar va o‘zaro muloqot vositalari kiradi. Bu qurilmalarda muharrirlik, nus’ha olish hujjatlarni arxivlash va boshqa ishlar bajariladi.

Ko‘rsatiladigan darajalarning mavjudligi avtomatlashtirilgan loyihalash tizimining shunga mos dasturiy va axborot ta'minotini keltirib chiqaradi. Natijada texnikaviy ta'minot darajalari bo‘lgan MXK, AIJ va TK darajalari avtomatlashtirilgan loyihalash tizimining darajalariga aylanadi. Avtomatlashtirilgan loyihalash tizimi 1,2 yoki 3 darajali bo‘lishi mumkin. Masalan: bir darajali avtomatlashtirilgan loyihalash tizimi markaziy hisoblash kompleksi asosida quriladi va boshlang‘ich ma'lumotlari hamda hisoblash jarayoni murakkab bo‘lgan vazifalarni boshqaradi. Ikki darajali avtomatlashtirilgan loyihalash tizimlarida quyidagi bog‘lanishlar bo‘lishi mumkin:

1) Markaziy hisoblash kompleksi - avtomatlashtirilgan ish joyi

2) Markaziy hisoblash kompleksi - texnik hujjatlar

3) Avtomatlashtirilgan ish joyi - texnik hujjatlar.

Murakkab ob'ektlarni avtomatlashtirilgan loyihalash imkoniyati ko‘p jixatdan uch darajali avtomatlashtirilgan loyihalash tizimida amalga oshiriladi. Uning tarkibiga markaziy hisoblash kompleksi, AIJ va TXlar kiradi.
Moslashuvchan avtomatlashtirilgan ishlab chiqarish bilan bog‘lanish

Mahsulotni avtomatlashtirilgan loyihalash konstruktorlik hujjatlarini va boshqaruv dasturlarini ishlab chiqish bilan yakunlanadi. Loyihalashning yakuniy bosqichlarida texnologik o‘zgartirishlar va to‘ldirishlar kiritiladi. Keyin namunaviy mahsulot tayyorlanadi uni tahlil qilgandan so‘ng loyiha attestatsiyadan o‘tkaziladi (baholanadi). Bu texnologik kompleks tarkibiga avtomatlashtirilgan ishlab chiqarish qatorini kiritish asosida amalga oshiriladi. Attestatsiyadan o‘tgan boshqaruv dasturli axborot tashuvchilardan nus’halar olinadi va ular asosida shu qurilmalarni boshqa mahsulot ishlab chiqarish uchun qayta moslashtiriladi. Ushbu ko‘rsatilgan jarayon moslashuvchi avtomatlashtirilgan ishlab chiqarishni amalga oshirishning asosiy sharti hisoblanadi.

Reja:

2. Hisoblash tarmoqlarini xususiyatlari bo‘yicha klassifikatsiyalanishi.

Bunda avtomatlashtirilgan loyihalash tizimining texnik vositalari hisoblash tizimlariga birlashadi. Hisoblash tizimlarini bunday tashkil etishning avtomatlashtirilgan loyihalash tizimida quyidagi afzalliklari bor:

1. Tashkilotning ma'lum bir qismidagi apparatlardan foydalanuvchilar hisoblash tizimlarining turli tarmoqlardagi ma'lumotlar bazasi va dasturi vositalaridan foydalanishlari mumkin. Bu avtomatlashtirilgan loyihalash tizimining funksional imkoniyatlarini kengaytiradi.

2. Turli EHMlar o‘rtasida ishning ratsional taqsimlanishini ta'minlash imkoni tug‘iladi.

3. Avtomatlashtirilgan loyihalash tizimining texnik vositalarini ishonchli ishlashi oshadi.

Hisoblash tizimlari bir nechta xususiyatlari bo‘yicha klassifikatsiyalanadi. Bu klassifikatsiya birinchi jadvalda ko‘rsatilgan.

1. Ma'lumotlarni tele qayta ishlash, moslashtirish va uzatish qurilmalari tarkibi. Aloqa tizimlari.

2. Ma'lumotlarni uzatish multipleksorlari.

3. Ma'lumotlarni uzatish apparatlari.

4. Abonent punktlari va interfeyslar.
Ma'lumotlarni tele qayta ishlash, moslashtirish va uzatish qurilmalari bir-biridan uzoqda joylashgan ish joylari bilan aloqani tashkil etish, ko‘p darajali va tarmoqlangan ALTda mashinalararo ma'lumotlarni almashish uchun mo‘ljallangan.

Bu qurilmalar tarkibiga aloqa tizimlari (telefon va telegraf kanallari, rele va kabel liniyalari), ma'lumotlarni uzatish multipleksorlari (MUM), ma'lumotlarni uzatish apparatlari (MUA), abonent punktlari (AP) va interfeyslar (I) kiradi. Bundan tashqari kolektiv EHM (KEHM) va personal kompyuter (PK) lardan foydalaniladi.

Informatsion texnologiyalarda multipleksorlash deganda bir nechta vertual kanallarni bittaga birlashtirish tushuniladi. Misol sifatida video kanal bir yoki bir nechta audio kanallar bilan birlashgan videofaylni keltirish mumkin.

Agar qayta ishlash qisman ma'lumotlarni uzatish multpleksorida bajarilsa, EHMning markaziy protsesseriga tushadigan kuchlanishni kamaytirish mumkin. Bu holda MUM tele qayta ishlash protsessoriga aylanadi.

Ma'lumotlarni uzatuvchi apparat quyidagi vositalardan iborat:

- modemlar va signallarni qayta ishlash vositalari;

- kommutatsiya qiladigan aloqa liniyalari uchun chaqiruv vositalari

- kommutatsiya qilinadigan aloqa liniyalari uchun himoya vositasi.

Modem (modulyasiya va demodulyasiya uchun vosita) multipleksordan yoki abonent punktidan ikkilik signallarini aloqa liniyalari bo‘yicha uzatish uchun uzatish chastotasida modulyasiya signallarini o‘zgartiradi. Qabul qilayotganda esa teskari o‘zgartirishlarni (demodulyasiyani) amalga oshiradi.

Kommutatsiya bu bir necha bir – biriga bog‘liq bo‘lmagan doimiy mavjud bo‘lgan kanallarni bitta ulama kanalga ketma – ket ulanish jarayonidir, bu ulanish faqat aloqa vaqti davrida bo‘lib, bu vaqt davomida kommutatsiyalanadigan kanalning chetki nuqtalaridagi foydalanuvchilar o‘zaro muloqat, ya'ni axborot almashinuvi imkoniga ega bo‘lishlari kerak. Kommutatsiyalanadigan kanal komponentlari bo‘sh, ulana oladigan va ulanishning zarur yo‘nalishida joylashgan sonidan tanlab olinadi.

Kanallar kommutatsiyasi analogli yoki raqamli bulishi mumkin.

Analogli kommutatsiya deb analogli signallar ustidan mulojamalar vositasi bilan kommutatsiyalanadigan kanalning chetki nuqtalari o‘rtasida ulash o‘rnatish jarayoniga aytiladi.

Raqamli kommutatsiya deb raqamli signallarni analogli signalga aylantirmay ular ustida muolajama bilan kommutatsiyalanadigan kanalning chetki nuqtalari o‘rtasida ulash o‘rnatish jarayoniga aytiladi.

Elektr aloqa traktlarida ikkita asosiy ko‘p kanalli uzatish usuli bor, ya'ni bitta traktda ko‘p sonli kanallarni tashkil etish: chastotali usul (ChKA) va vaqtli usul (VKA).

Chastotali usul chastota spektrida har xil kanallar uchun alohida polosani ishlatishga asoslangan.

Vaqtli usul har bir kanalga qisqa vaqt oralig‘ini berishga asoslangan. Bu vaqt oralig‘ining davomida kanaldan uzatilayotgan signal qiymat otschyoti ishlab chiqiladi. Jarayon doimiy vaqt intervali o‘tgandan keyin takrorlanadi.

Analogli usulga amplituda-impulsli modulyasiya (AIM), kenglik-impulsli modulyasiya (KIM) va faza-impulsli modulyasiya (FIM) kiradi (rasm.1)

AIM da signal amplitudali bo‘yicha modulyasiyalanadi.

KIM da impuls kengligi o‘zgartiriladi, lekin signal amplitudasi o‘zgarmaydi.

Agar kenglik bo‘yicha modulyasiyalangan impulslarni doimiy amplitudali va davomiylikli, impulslariga almashtirsak, lekin kenglik bo‘yicha modulyasiyalangan impulslar o‘zgarayotgan qirqimlarga mos holda joylashtirsak FIM hosil bo‘ladi.

Impulsli modulyasiyani anologli usullarining umumiy nuqsonlari modulyasiyalangan signalni uzatish uchun ishlatilayotgan aloqa liniyalarining elektrik parametrlariga qattiq talablar hisoblanadi. Bu xalaqit beruvchi signallarni ta'sirida signal shaklini o‘zgartirish qabul qilishi tomonida shovqin ko‘rinishida paydo bo‘lishi bilan asoslanadi. Uzatish trakti qancha uzun bo‘lsa, shovqin qiymati shuncha ko‘p.

Amaliyotda aloqa liniyalari bo‘yicha AIM signalni uzatish imkon yo‘qligi bilan hosil bo‘lgan chegaralashlar o‘zgartirishining raqamli usulini yaratishni talab qildi.

Raqamli usulga impuls-kodli modulyasiya (IKM) va delta-modulyasiya kiradi.

Impuls-kodli modulyasiyada AIM signal kvantlanadi va kodlanadi.

Delta-modulyasiya g‘oyasi takt intervalida anolog signal qiymatini belgi o‘zgarishini liniyadan uzatish hisoblanadi. Diskretlash chastotasi 3-4 barobar katta bo‘lishi kerak.

Rasm. 1. Modulyasiyaning anologli usullari.

- past tezlikli axborotni uzatish tezligi 200 bit/sek (standart telegraf kanali orqali),

- o‘rta tezlikli 4800 bit/sek (tonal chastotali kanallar orqali),

- katta tezlikli 4800 bit/sekdan yuqori (keng chiziqli kanal orqali).

Reja:

2. Avtomatlashtirilgan ish joyining ish rejimlari.

3. Avtomatlashtirilgan ish joyining texnik vositalari.

4. Avtomatlashtirilgan ish joyining rivojlanish yo‘llari.

5. Avtomatlashtirilgan loyihalash tizim texnik vositalarni komplektlash.
Loyihalovchilarning avtomatlashtirilgan ish joyi (AIJ) texnik vositalarining kompleksidan iborat bo‘lib, operatorlarni EHMga operativ va yengil kirishini hamda dialog ish rejimida loyihalashning itaratsion siklini amalga oshirishni ta'minlaydi. Avtomatlashtirilgan ish joyi - EHM bilan grafikaviy ko‘rinishda axborot almashish imkoniyatini beradi. Avtomatlashtirilgan ish joylari avtonom avtomatlashtirilgan loyihalash tizimlari asosida yoki fuknsional-logik, sxematexnik asbobni - texnologik konstruktorlik loyihalashning tizim qismi sifatida ishlatilishi mumkin. Avtomatlashtirilgan ish joyi komplekslari quyidagilar sifatida ishlatilishi mumkin:

-ko‘p darajali avtomatlashtirilgan loyihalash tizimining bitta darajasi,

-MXK darajasidagi ish joyi,

-konstruktiv loyihani turli texnologik uskunalarga moslashtirish uchun mo‘ljallangan, texnalogik komplekslar,

-texnologik yo‘nalishdan biri,

-avtomatlashtirilgan loyihalash tizimining tizim va tadbiqiy dasturlar ta'minotda ishlab chiqish uchun mo‘ljallangan vositalar kompleksi.

Avtomatlashtirilgan ish joyini ikkita ish rejimini ko‘rsatib o‘tish mumkin - avtonom va MXKsi bilan bog‘liq.

Avtonom rejim - yuqori samaradorlikni va katta operativ xotirani talab qilmaydigan ayrim masalalarni yechishda ishlatiladi. Bular odatda grafikaviy va matnli axborotlar tahrir qilish va hujjatlashtirish ishlari bilan bog‘liq.

Loyihaviy masalalarga misollar:

-mexanik qismlarni, boshqaruv perfotasmalari va xujjatlar bilan birga, loyihalash,

-elementlarni joylashtirish (trassirovka),

-dasturli boshqariladigan stanoklar uchun boshqaruv perofotasmalarini tayyorlash,

-konstruktiv loyihalash.

Misollar keltiramiz:

-katta hajmdagi boshlang‘ich ma'lumotlarni, topshiriqlarni kirgizish va tahrir qilish,

-avtomatlashtirilgan loyihalash tizimi ishini boshqarish,

-loyihalash natijalarini ko‘rsatish va tahrirlash,

-texnik xujjatlarni chop etish,

-mahsulotlar elementlarini modellash va optimallashtirish,

-elementlarning komponovkasi va trassirovkasi,

- ma'lumotlar bazasini yaratish va to‘ldirish.
Avtomatlashtirilgan ish joyi texnik vositalari

Avtomatlashtirilgan ish joylarida texnik vositalar yuqori ishlab chiqarish quvvatiga ega bo‘lgan EHM atrofida guruhlanadi.

U o‘tkazuvchanligi yuqori bo‘lgan kanallar orqali tashqi qurilmalar, komplekslar va boshqa avtomatlashtirilgan loyihalash tizimlari bilan bog‘langan. Ish joyining texnik vositalari «Umumiy shina» tipidagi interfeys orqali kanallarga ulanadi. Ular matnli va grafikaviy kiritish va chiqarish vositalaridan iborat. Avtomatlashtirilgan ish joylarining texnik vositalar tarkibi 2- jadvalda keltirilgan


jadval-2

AIJ modeli	Mo’ljallanishi	Тexnik vositalar tarkibi
AIJ-R-01	Boshqa variantlar asosi sifatida minimal bazani komplekti	EHM samaradorligi 2 GGs, OX sig‘imi 2 Mb. Tashqi xotira 120 Gb, displey.
AIJ-R-02	Matnli va grafik axborotlarni kiritish va tahrir qilish. Avtomatlashtirilgan loyihalash tizimining MХKsi bilan muloqatni kompleksi	AIJ-R-01, grafikli displey bilan
AIJ-R-03	Dastur ta’minotini ishlab chiqish uchun instrumintal kompleksi	AIJ-R-01, DZM - 180 mozaikli ma’lumotlarni chiqarish vositasi bilan

Avtomatlashtirilgan ish joyining rivojlanish yo‘llari

Avtomatlashtirilgan ish joylarining kelajakda o‘sishi quyidagilarga bog‘liq:

- yangi texnik vositalarini qo‘llash;

- yangi bazaviy amaliy dasturlarni ishlab chiqish;

- avtomatlashtirilgan loyihalash texnologiyasini rivojlantirish;

- avtomatlashtirilgan ish joyini internet tizimlari bilan bog‘lash.

Yangi avtomatlashtirilgan ish joylarini ko‘rsatkichlari:

- samaradorligi - 9-10 mlrd/sek;

- tashqi xotira hajmi 500 Gbaytgacha;

- aloqa kanallari orqali axborot almashish tezligi - 2 Gbayt/sek ortiq;

- Ish joylari rejali grafik va ekran yuzasi bir necha kvadrat metr bo‘lgan dipleylar bilan jihozlanadi.

Avtomatlashtirilgan loyihalash tizim texnik vositalarni komplektlash

Texnik vositalarni komplekslash quyidagi talablar asosida amalga oshiriladi: - to‘lalik; unifikatsiya; - kengaytirish; - rezervlash; - ishlab chiqarish va ishlatilishni yuqori samaraligi; - ishlatishni va texnologiyasini qullayligi texnologik vositalari bo‘ylab to‘plamliligi Avtomatlashtirilgan loyihalash tizimini barcha guruh texnik vositalarini yig‘indisi avtomatlashtirilgan loyihalashning hamma bosqich operatsiyalarini bajarish texnik vositalarni uni fikatsiyasi bir turdagi jihozlarni, avtomatlashtirilgan loyihalash tizimini turli darajalardagi bir xil vazifasini bajarishini bildiradi. Texnik vositalarni kengaytirishni samaradorlikka va loyihalashni avtomatlashtirish darajasiga bo‘lgan talablarni o‘zgartirishga, texnik vositalardagi sifat va sonli o‘zgartirishlarni bildiradi. Texnik vositalarni rezerflanishi u yoki bu vositalarni dublanishi, ular avtomatlashtirilgan loyihalash tizimining to‘xtab qolishi yoki buzilishini oldini oladi. Avtomatlashtirilgan loyihalash tizim muqobil ishlashiga texnik vositalarni ko‘pligi ijobiy natija beradi.

Texnik vositalarni ishlatishdagi iqtisodiy samaradorligini ishlab chiqarish ko‘rsatkichlarini yuqori bo‘lishini ta'minlaydi. Texnik vositalarni qulayligi loyihalovchilarni qulayligi ishlatilishi va texnologiyasini loyihalovchilarni ishlab chiqarishi samaradorligini oshishiga va dasturiy chiziq - apparat ta'minotini yaxshilash hisobiga operatorni Ehm bilan o‘zaro bog‘lanishdagi qatorlar darajasini pasayishiga olib keladi. Texnologik vositalarni texnologik mosligi, mavjud uskunalarning mahsulotini loyihalash texnologiyasiga qanchalik mos kelish darajasi bilan tavsiflanadi. Yuqorida keltirilgan talablarga mos kelishi oxirgi yillarda avtomatlashtirilgan loyihalash tizim unifikatsiyalashtirishgan mualliflar asosida qurish maqsadga muvofiq deb tan olingan. Ular rivojlangan texnik va bazaviy dastur vositalarga ega.

Tashqi vositalar moduli tarkibida mikroprotsess oddiy hisoblash vositalari asosida yaratilayotgan «Intellektual terminallar» va «muhandislik grafikaaiy stansiyalar» keng joy olmoqda.

Mashinaviy grafikani dastur ta'minoti bu grafikaviy ma'lumotlarni kiritish va chiќarish vositalaridir. Kiritish vositalari - maxsus dasturlar paketi bo‘lib, ular grafikaviy ma'lumotni yoritadi. Chiќarish vositalari safiga grafopostraitel va grafikaviy displeylar ishlashini ta'minlaydigan dastur paketlari kiradi.