(1-yanvar 2012-yil holatiga)
Debitorlik qarzlari moddalari
|
Davr oxiriga jami
|
Shu jumladan, yuzaga chiqish muddatlari
bo‘yicha
|
1 oyga- cha
|
oydan
oyga- cha
|
2 oydan oyga-cha
|
3 oydan
1 yilgacha
|
1 yildan ortiq
|
1. Xaridorlar va
buyurtmachilarning qarzi
|
6926
|
4582
|
1432
|
510
|
402
|
-
|
2. Xodimlarga berilgan
bo‘naklar
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
3. Budjetga soliq va yig‘imlar
bo‘yicha bo‘nak to‘lovlari
|
60609
|
41238
|
14587
|
3763
|
1021
|
-
|
4. Xodimlarning boshqa
operatsiyalari bo‘yicha qarzi
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
5. Sho‘ba va qaram xo‘jalik
jamiyatlarining qarzi
|
1299
|
298
|
468
|
367
|
166
|
-
|
6. Ta’sischilarning ustav ka- pitaliga ulushlar bo‘yicha
qarzi
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
7. Ajratilgan bo‘linmalarning
qarzi
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
8. Mol yetkazib beruvchi va pudratchilarga berilgan bo‘-
naklar
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
9. Maqsadli davlat jam- g‘armalari va sug‘urtalar
bo‘yicha bo‘nak to‘lovlari
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
10. Boshqa debitorlik qarzlari
|
67282
|
45983
|
12450
|
6100
|
1491
|
1258
|
Jami:
|
136116
|
92101
|
28937
|
10740
|
3080
|
1258
|
Mazkur jadval ma’lumotlari asosida xo‘jalik subyektining debitorlik qarzlari tarkibi, tuzilishi va vujudga kelish muddatlariga baho beriladi. Ma’lumotlardan ko‘rinadiki, korxonadagi jami debitorlik qarzlari 136116 ming so‘m bo‘lgan bo‘lsa, shundan asosiy qismi, ya’ni 92101 ming so‘mligi yoki 67,67 foizi bir oygacha bo‘lgan debitorlik qarzlaridir. Bir oydan ikki oygacha bo‘lgan debitorlik qarzlari 28937 ming so‘mni yoki 21,25 %ini tashkil qilmoqda. Ikki oydan uch oygacha bo‘lgan debitorlik qarzlari 10740 ming so‘mni yoki 7,89 %ni tashkil qilgan. Ya’ni 90 kungacha bo‘lgan debitorlik qarzlari jami debitorlik qarzlarining 96,81 %ini tashkil qilmoqda. Qolgan 3,19 % debitorlik qarzlarining muddati o‘tgan bo‘lib hisoblanmoqda. Demak, korxona ma’muriyati mavjud debitorlik qarzlarini undirish choralarini hamda muddati o‘tgan qarzlarni bartaraf etish yo‘llarini izlab topishi lozim bo‘ladi. Aks holda, korxonaning to‘lov qobiliyatiga bu salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Debitorlik qarzlari tahlilida ularning aylanuvchanligiga alohida e’tibor beriladi, chunki debitorlik va kreditorlik majburiyatlarining aylanuvchanlik darajasi korxona moliyaviy ahvoliga baho berishning muhim ko‘rsatkichlaridan biri hisoblanadi.
Debitorlik qarzlarining aylanuvchanligi, deganda qarz majburi- yatlarini undirib olish muddati va ularning aylanish koeffitsiyenti tushuniladi. Bu bevosita bugungi yuzaga kelgan majburiyatning necha kundan keyin naqd pulga aylanish darajasini xarakterlaydi.
Debitorlik qarzlarining aylanuvchanligi sotishdan olingan tushumni debitorlik qarzlarining mavjud summasiga bo‘lish asosida aniqlanadi.
Debitorlik qarzlarining mavjud summasini tahlil etish davrining kalendar kuniga ko‘paytirish va sotishdan olingan sof tushum summa- siga bo‘lish asosida debitorlik qarzlarining aylanishlar kuni aniqlanadi.
jadval
Xo‘jalik yurituvchi subyektda debitorlik qarzlarining aylanuvchanligi tahlili
Ko‘rsatkichlar
|
O‘tgan yili
|
Hisobot yili
|
Farqi (+, –)
|
1
|
2
|
3
|
4
|
1. Jami debitorlik qarzlar, ming so‘m
|
53266
|
136116
|
+82850
|
2. Mahsulot (ish, xizmat)lar sotishdan
olingan sof tushum, ming so‘m
|
1452513
|
3040381
|
+1587868
|
3. Joriy aktivlar, ming so‘m
|
531756
|
689066
|
+157310
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5. Debitorlik qarzlarining aylanish
koeffitsiyenti (2/1)
|
27,269
|
22,337
|
-4,932
|
6. Debitorlik qarzlarining aylanish davri,
kun hisobida (1*360/2)
|
13
|
16
|
+3
|
7. Joriy aktivlari tarkibida debitorlik
qarzlari ulushi, % (1/3*100)
|
10,02
|
19,75
|
9,73
|
8. Muddati o‘tgan debitorlik qarzlari
ulushi, % (4/1*100)
|
6,11
|
3,19
|
-2,92
|
Ma’lumotlardan ko‘rinadiki, o‘rganilayotgan davrda biz tahlil qila- yotgan xo‘jalik yurituvchi subyektda debitorlik qarzlarining holati o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 82850 ming so‘mga oshgan, ya’ni debitorlik qarzlari o‘tgan yilga nisbatan deyarli 2,5 marotabaga ko‘- paygan. Ayni vaqtda mahsulot sotishdan olingan sof tushum summasi ham o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 1587868 ming so‘mga o‘sganligini kuzatish mumkin. Buning ta’sirida debitorlik qarzlarining undirilish davri o‘tgan yilga nisbatan 3 kunga uzaygan. Ya’ni debitorlik qarzlarining undirib olinishi birmuncha sekinlashgan. Debitorlik qarzlari aylanishining sekinlashuviga, asosan qarzlarning sof tushumga nisbatan o‘sishi yuqori bo‘lganligi hisobiga bo‘lgan, ya’ni korxonada joriy yilda debitorlik qarzlarining aylanish koeffitsiyenti o‘tgan yilga nisbatan 4,932 koeffitsiyentga qisqarganligini ham ko‘rish mumkin. Joriy davrda debitorlik qarzlarning jami joriy aktivlari tarkibidagi salmog‘i o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 9,73 % ga ortishi, avvalo, debitorlik qarzlar summasining ortishi hisobiga ro‘y bergan. Bunday natijalar korxona uchun nisbatan salbiy deb baholanadi hamda korxonaning moliyaviy holati yomonlashuviga olib kelishi mumkin. Shunday bo‘lsa-da, joriy davrda korxonaning muddati o‘tgan debitorlik qarzlarining jami debitorlik qarzlari tarkibidagi salmog‘i o‘tgan yilning shu davridagi 16,11 % dan joriy davrning oxirgi hisobot sanasiga 3,19 % ga pasaygan- ligini ijobiy baholash lozim.
Yuqoridagi bog‘lanishlardan bevosita debitorlik qarzlarining ayla- nishiga ta’sir etuvchi omillarning ta’sir darajalarini ham aniqlashimiz mumkin.
Debitorlik qarzlarning aylanish koeffitsiyenti va aylanish davriga omillar ta’siri quyidagicha bo‘lgan. Debitorlik qarzlarining aylanish koeffitsiyenti o‘tgan yilga nisbatan 4,932 koeffitsiyentga qisqargan. Bu o‘zgarishda mahsulot, ish va xizmatlarni sotishdan olingan sof tushum
summasining o‘zgarishi ta’sirida debitorlik qarzlarining aylanish koeffitsiyenti +29,810 koeffitsiyentga, debitorlik qarzlari hajmining o‘zgarishi hisobiga esa aylanish koeffitsiyenti –34,742 koeffitsiyentga kamaygan. Har ikkala omil ta’sirida aylanish koeffitsiyenti –4,932 koeffitsiyentga o‘zgargan. Ushbu omillar ta’siri debitorlik qarzlarining aylanish davri ko‘rsatkichi bo‘yicha quyidagicha bo‘lgan, ya’ni sotish- dan olingan sof tushum summasi hisobiga o‘zgarish –7 kunga, debitorlik qarzlar summasining o‘sishi hisobiga +10 kunga o‘zgarish kuzatilgan.
jadval
|
