1 oydan 2 oygacha
|
2 oydan 3 oygacha
|
3 oydan
1 yilgacha
|
1
yildan ortiq
|
1. Mol yetkazib beruvchilar va
pudratchilarga qarz
|
90387
|
51423
|
12196
|
15713
|
10023
|
1032
|
2. Ajratilgan bo‘linmalarga
qarz
|
400
|
312
|
56
|
32
|
-
|
-
|
3. Sho‘ba va qaram xo‘jalik
jamiyatlariga qarz
|
5007
|
4019
|
872
|
101
|
15
|
-
|
4. Soliq va majburiy to‘lovlar bo‘yicha kechiktirilgan
majburiyatlar
|
6721
|
4198
|
2103
|
420
|
-
|
-
|
5. Olingan bo‘naklar
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
6. Sug‘urtalar bo‘yicha qarz
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
7. Maqsadli davlat
jamg‘armalariga to‘lovlar bo‘yicha qarz
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
8. Ta’sischilarga bo‘lgan
qarzlar
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
9. Mehnatga haq to‘lash
bo‘yicha qarz
|
|
|
|
|
|
|
10. Boshqa kreditorlik qarzlari
|
25039
|
18728
|
1289
|
3217
|
1805
|
-
|
Jami:
|
127554
|
78680
|
16516
|
19483
|
11843
|
1032
|
Kreditorlik qarzlarining holatiga ularning aylanish darajalarini o‘r- ganish asosida to‘liq baho berish mumkin. Kreditorlik qarzlari ayla- nuvchanligi bo‘yicha quyidagi bog‘lanishlar jadvalini keltirib o‘tish mumkin.
jadval
Kreditorlik majburiyatlarining aylanishi tahlili
Ko‘rsatkichlar
|
O‘tgan yili
|
Hisobot yili
|
Farqi (+,
-)
|
1
|
2
|
3
|
4
|
1. Jami kreditorlik majburiyatlari, ming so‘m
|
249458
|
127554
|
-121904
|
2. Sotilgan mahsulot (ish, xizmat)larning ishlab
chiqarish tannarxi, ming so‘m
|
929608
|
2168322
|
+1238714
|
3. Jami majburiyatlar, ming so‘m
|
258047
|
163147
|
-94900
|
1
|
2
|
3
|
4
|
4. Kreditorlik qarzlarining muddati o‘tgani,
ming so‘m
|
19856
|
12875
|
-6981
|
5. Kreditorlik qarzlarining aylanish
koeffitsiyenti, (2/1)
|
3,726
|
16,999
|
+13,273
|
6. Kreditorlik qarzlarining aylanish davri, kun
hisobida (1*360/2)
|
97
|
21
|
-76
|
7. Majburiyatlar tarkibida kreditorlik qarzlari
ulushi, %da (1/3*100)
|
96,67
|
78,18
|
-18,49
|
8. Muddati o‘tgan kreditorlik qarzlarining jami
kreditorlik qarzlari tarkibidagi salmog‘i, % da (4/1*100)
|
7,96
|
10,09
|
+2,13
|
Yuqoridagi jadval ma’lumotlari asosida biz tahlil qilayotgan xo‘jalik subyektida kreditorlik qarzlarining aylanishiga baho berishimiz mumkin bo‘ladi. Ma’lumotlardan ko‘rinib turibdiki, korxonada kreditorlik qarzlari o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 121904 ming so‘mga qisqargan. Bunga aksincha, sotilgan mahsulot (ish, xizmat)larning ishlab chiqarish tannarxi esa joriy yilda 1238714 ming so‘mga o‘sgan. Bularning natijasida korxonada kreditorlik qarzlarining aylanish koeffitsiyenti o‘tgan yilgi 3,726 koeffitsiyentdan hisobot yiliga kelib 16,999 koeffitsiyentgacha ko‘tarilgan. Ya’ni kreditorlik qarzlarining aylanuvchanligi bir necha marotabaga tezlashgan. Bunday natijalarni korxona uchun ijobiy baholash lozim. Bundan tashqari kreditorlik qarzlarining aylanish davri o‘tgan yilgi 97 kundan hisobot yiliga kelib 21 kungacha qisqargan.
Majburiyatlar tarkibida kreditorlik qarzlarining salmog‘i ham joriy yilda 18,49 %ga kamayganligini ijobiy baholasak bo‘ladi. Ammo muddati o‘tgan kreditorlik qarzlarining salmog‘i joriy yilda 2,13 %ga ortganligini salbiy baholash lozim bo‘ladi. Chunki bunday holat korxonaning iqtisodiy jarimalar to‘lashiga olib keladi va moliyaviy holatiga salbiy ta’sir etadi. Kreditorlik qarzlarining aylanishiga bir qator omillar ta’sir ko‘rsatgan bo‘lib, ushbu ta’sir etuvchi omillarni quyidagi jadvalda ko‘rib chiqishimiz mumkin.
Quyidagi jadval ma’lumotlaridan ko‘rinadiki, korxonada kreditorlik qarzlarining aylanish koeffitsiyenti o‘tgan yilga nisbatan joriy yilda 13,273 koeffitsiyentga oshgan. Bu o‘zgarishda sotilgan mahsulot tannarxi o‘zgarishining ta’siri +4,966 koeffitsiyentga, kreditorlik qarzlari summasining o‘zgarishi esa +8,307 koeffitsiyentga teng bo‘lgan.
jadval
Ko‘rsatkichlar
|
Kreditorlik qarzlarining aylanish
koeffitsiyenti
|
Kreditorlik qarzlarining aylanish davri, kun hisobida
|
1. O‘tgan yili
|
3,726
|
97
|
2. Shartli hisobot yili
|
8,692
|
41
|
3. Hisobot yili
|
16,999
|
21
|
Jami farq
|
+13,273
|
-76
|
Ta’sir etuvchi omillar:
|
xxx
|
xxx
|
a) sotilgan mahsulot (ish, xizmat)-
lar tannarxining o‘zgarishi (2-1)
|
+4,966
|
-56
|
b) kreditorlik qarzlari summasining
o‘zgarishi (3-2)
|
+8,307
|
-20
|
Kreditorlik qarzlarini to‘lash muddati o‘tgan yilga nisbatan 76 kunga tezlashgan. Bu o‘zgarishda mahsulotlar tannarxining yoki sotib olingan qiymatliklar va xizmatlar summasining o‘zgarishi ta’siri 56 kunga, kreditorlik qarzlari summasining o‘zgarishi esa 20 kunga teng bo‘lgan. Bunday natijalar korxonaning to‘lov qobiliyati yaxshilanayot- ganligidan dalolat beradi.
Kreditorlik qarzlarining aylanishi tahlil qilinayotganda ularning shartli aylanish koeffitsiyenti va shartli aylanish davri kabi ko‘rsatkich- lar ham tahlil qilib borilishi lozim. Bu ko‘rsatkichlar, odatda, quyidagicha aniqlanadi:
Kreditorlik qarzlarining shartli aylanish koeffitsenti va aylanish davri
K 2168322 8, 692
A 249468
A 249468 360 41
D 2168322
Debitorlik va kreditorlik qarzlarini kamaytirish yo‘llari
Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida har bir xo‘jalik yurituvchi subyekti moliyaviy jihatdan barqaror bo‘lishi zarur. Demak,
ular iqtisodiy faoliyati davomida yuzaga kelgan debitorlik va kreditorlik qarzlarini imkon qadar o‘z vaqtida bartaraf etishi muhim masala hisob- lanadi. Shuning uchun ushbu qarzlarning samarali tahlilini o‘tkazish va ularni kamaytirish chora-tadbirlari bugungi kunning dolzarb muammo- sidir. Debitorlik va kreditorlik qarzlarini tahlil qilish asosidagina ularni baholash imkoniyatiga ega bo‘lish mumkin.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1995-yil 12-maydagi
«Xalq xo‘jaligida hisob-kitoblarni o‘z vaqtida o‘tkazilishi uchun korxo- na va tashkilotlar rahbarlarining mas’uliyatini oshirish borasidagi chora- tadbirlari to‘g‘risida»gi va 1996-yil 24-yanvardagi «To‘lov intizomini va o‘zaro hisob-kitoblar tizimini mustahkamlash chora-tadbirlari to‘g‘risidagi» Farmonlarini bajarish borasida muayyan ishlar olib borilayotganligiga qaramasdan debitorlik-kreditorlik qarzlarini boshqa- rish murakkabligicha qolmoqda. Jumladan, Davlat tomonidan qo‘llab- quvvatlash maqsadida 50 ta korxonaning budjet va budjetdan tashqari jamg‘armalarga to‘lovlar bo‘yicha muddati o‘tgan hamda joriy kreditorlik qarzdorligi qayta ko‘rib chiqildi. Bu mazkur korxonalar tasarrufida 350 milliard so‘mdan ortiq mablag‘ni qoldirish, ularning ishlab chiqarish faoliyatini rivojlantirish imkonini berdi.1
|
