1.4. Ichki yonuv dvigatellarini elektron boshqarish tizimlari
Ichki yonuv dvigateli (IYoD)larining ta'minlash tizimida yonilg„i
aralashmasini tayyorlash sifati dvigatellarning quvvatiga, burovchi momentiga va
yonib bo„lgan chiqindi gazlarning tarkibiga ta'sir ko„rsatadi. Karbyuratorli yonilg„i
ta'minlash tizimi bir vaqtning o„zida quvvatni, momentni oshirgan holda yonilg„i
tejamkorligini oshirish va chiqindi gazlarni zararsizligi bo„yicha qo„yiladigan
talabga javob bera olmaydi.
Karbyuratorli IYoDlarning ta'minlash tizimining asosiy kamchiligi
quyidagidan iborat:
- silindrlar karbyuratordan har xil masofada joylashgan. Buning natijasida
dvigatelning silindrlariga uzatilgan yonilg„i miqdori bir xil bo„lmaydi. Bu esa
dvigatelning quvvatini oxirigacha avj oldira olmasligi, tirsakli valdagi burovchi
3
).Goering C.E., Stone M.L., Smith D.W. and Turnquist P.K. Off- road vehicle engineering principle. USA,
АSABE,2006 –р.234-235.
21
momentni ravon bo„lmasligi, dvigatelning tejamkorligini pasayishi, chiqindi
gazlardagi zaharli moddalarni ortishiga olib keladi;
- yonilg„i aralashmasi karbyuratorda tayyorlanadi va silindrlarga tayyor
aralashma uzatiladi, ya'ni yonilg„i so„rilayotgan havo oqimi ichida mayda
zarrachalarga aylantiriladi. Bunda yonilg„i yaxshi parchalanmaydi va benzinning
nisbatan yirik (100-120 mkm) tomchilari hosil bo„ladi. Bu havo va benzinni yaxshi
aralashmasligiga, silindrlarga turli tarkibdagi yonilg„i aralashmasi kiritilishiga,
yonilg„ining bir qismi kollektor va silindr devorlarida qolib ketishiga va provardida
yonilg„i sarfi oshishiga olib keladi.
Bu kamchiliklar zamonaviy avtomobil IYoD larida har bir silindrning
kiritish klapanlari yaqinida yonilg„i aralashmasini tayyorlab silindrlarga purkashni
amalga oshiruvchi elektron tizimni qo„llash orqali bartaraf qilindi.
Elektron yonilg„i purkash tizimi quyidagi afzalliklarga ega:
- tezkor, sababi raqamli mikroprotsessor boshqaradi;
- yonilg„i aralashmasi aniq tarkibga ega;
- yonilg„i majburiy bosim ostida purkalganda yonilg„i tomchilari ancha
kichik o„lchamlarda bo„ladi-markaziy forsunkadan 1,1bar bosim bilan
purkalganda, yonilg„i tomchisining diametri 50…60 mkm dan oshmaydi, yopiq
turdagi forsunkadan 5,2 bar bosim bilan purkalgan yonilg„i tomchisining o„lchami
20-30 mkm doirasida baladi. Purkalayotgan yonilg„i tomchilari diametri 10-15
mkm doirasida bo„lsa benzinni havo bilan aralashishi molekulyar darajada sodir
bo„ladi. Bunday aralashmani dvigatelning barcha ish rejimlarida silindrlarga
uzatilayotgan (ya'ni purkalanayotgan) miqdorini juda katta aniqlik bilan ulush
(doza)lash mumkin. Bu esa o„z navbatida IYoD larining tejamkorligini oshirish,
barcha aylanishlar chastotasida burovchi momentni barqarorligini ta'minlash,
quvvatini oshirish, chiqindi gazlardagi kanserogen (zaharli) moddalar miqdorini
kamaytirish imkonini beradi;
- yonilg„i aralashmasi tarkibini uzoq muddat barqaror ushlab tura oladi.
22
Zamonaviy avtomobil dvigatellarining ta'minlash tizimida K - Jetronic, Ke -
Jetronic, L - Jetronic, Le - Jetronic, LN - Jetronic, Mono-Jetronic va b. yonilg„i
purkash tizimlari qo„llaniladi.
Ana shunday tizimlardan biri L - Jetronic tizimini tuzilishi va ishlashini
ko„rib chiqamiz.
«L-Jetronic» - bu dvigatelning tejamkorligini sezilarli darajada oshiruvchi,
chiqindi gazlardagi zaharli moddalarni kamaytiruvchi va avtomobilni umumiy
dinamikasini yaxshilovchi ancha takomillashgan tizimdir.
Vazifasi. Yonilg„i aralashmasini kerakli tarkibda har bir silindrlarning kiritish
klapanlari yaqinida ish rejimiga mos ravishda tayyorlab berish.
Tuzilishi.Tizim quyidagi funksional bloklardan tashkil topgan: ishga
tushirish tizimi; datchiklar; boshqarish bloki; yonilg„i uzatish tizimi.
Ishga tushirish tizimi dvigatelga kerakli miqdorda havo uzatib beradi. Bu
tizim havo filtri, kiritish quvurlari, drossel to„skichi va har bir silindrga kiritish
quvurlaridan tashkil topgan.
Datchiklar dvigatel ish rejimining quyidagi muhim ko„rsatkichlarini aniqlab
beradilar:
- dvigatelga uzatilayotgan havo miqdori;
- drossel tuskichining holati;
- dvigatel tirsakli valining aylanish chastotasi;
- dvigatel harorati;
- havo harorati.
Elektron boshqarish bloki(EBB)da datchiklardan kelayotgan ma'lumotlar
qayta ishlanib ish rejimiga mos ravishda purkash forsunkasi boshqariladi.
Yonilg„i uzatish tizimi yonilg„ini bakdan purkash forsunkalariga yetkazib
berish, ishlash uchun zarur bo„lgan bosimni hosil qilish va ushlab turish uchun
xizmat qiladi. Yonilg„i uzatish tizimi yonilg„i nasosi, yonilg„i filtri, yonilg„i
taqsimlash quvuri, bosim rostlagich, sovuq holda ishlaydigan va purkash
forsunkalaridan tashkil topgan.
|
