Tutga suvni, tuproqni va havoning ta’siri. Tutni yoshiga qarab suvga

215 
jazirama issiqlarda o’simlikni kizib ketishdan saqlaydi. Nihoyat, o’simlik ildizi 
va novdalarinig o’sishi, daraxtning barg hosili va sifati tuproqdagi suv miqdoriga 
bog’liqdir. 
Tut daraxtinig yoshi va rivojlanish davrlari tuproqda namlikning har xil 
miqdorda bo’lishini talab qiladi. Masalan: urug’dan unib chiqish va niholchaning 
ko’karib chiqishi davrida tuproqdagi namlikka talabchan bo’ladi. Chunki 
endigina o’sa boshlagan niholchaning hali rivojlanib ulgurmagan ildizi 
tuproqning yuza qatlamidagi namlikdangina foydalana oladi. Bu davrda tuproq 
namligi yetarli bo’lmasa niholchaning o’sishi sustlashadi va oxiri qurib qoladi. 
Yosh niholchalarni dastlabki o’sish davrida tez - tez sug’orib turish kerak. 
2. Tut bargining sifati va hosiliga tuproq unumdor-ligining ta’siri. Tut 
daraxtinigng ildizi rivojlangan bo’lishiga qaramay, u oziq moddalarga juda 
talabchandir. Chunki ko’p yillik o’rmon daraxtlarining oziq moddaga boy 
barglari xazonrezgilikdan so’ng yerga to’kilib, tuproqdagi chirindi miqdo-rini 
ko’paytirgani holda, tut daraxtlarining hamma bargli novdalari ko’klamgi va 
takroriy qurt boqish uchun bir yoki bir necha marta kesib olinadi. Natijada tut 
barglari kuzda yerga juda kam tukiladi, ya’ni tuproqni chirindiga boyita olmaydi. 
Yangi bargli novdalar hosil qilish uchun tut tanadagi jamg’a-rilgan oziq 
moddalarning bir qismini sarflaydi va o’rnini qoplash uchun tuproqdan ko’p oziq 
moddalarni so’radi. Tutzorning tuprog’i kuchsizlanib, unga ko’p o’g’it solish 
talab qilinadi. 
Demak, tut daraxti ildiz sistemasining rivojlangan bo’lishiga qaramay, 
undan mo’l va sifatli barg hosili olish uchun, tutzorlar serunum, yumshoq 
tuproqli yerlarda tashkil qilinishi lozim. 
O’rta Osiyoning ko’pchilik yerlari qumli va qumoqli (qoraqum: qizilqum, 
qarshi cho’llari ) tuproqdan iborat bo’lib, ular o’zidan suv, issiqlik hamda havoni 
yaxshi o’tkazadi, ammo namlik va oziq moddalarni o’zida saqlab qola olmaydi. 
Bunga sabab tuproqda chirindi juda oz ( 0,2 - 0,5 % ) bo’lib, chirindili 

216 
qatlamning qalinligi bir necha sm dan oshmasligidir. Shuning uchun bunday 
tuproqlarda tut daraxti juda yomon o’sadi. 
Tutzordagi daraxt qator oralarini o’z vaqtida ishlash va sug’orishni to’g’ri 
uyushtirish kabi tadbirlarni qullash tuproq unumdorligini oshirishda katta 
ahamiyatga ega. Shuning uchun tutzorlarning qator orasini va urug’ sepiladigan, 
hamda ko’chat ekiladigan yerlarni kuzda shudgorlab quyish, ko’klamda tuproq 
yetilishi bilan boronalash va molalash zarur. Shuni ham aytish kerakki, yerni 
yoppasiga bostirib sug’orish yuli bilan tuproqning unumdorlik xususiyatini buzib 
quyish va xatto uni botqoq-lantirib yuborish mumkin. Bunday hol yuz bermasligi 
uchun tutzorlarni egatlardan jildiratib sug’orish lozim. 

Download 11,98 Mb.