217
O’simliklar uchun zarur bo’lgan karbonat angidrid gazi tuproqdagi o’simlik
va xayvon qoldiqlarini parchalovchi mikroorganizmlar, hamda ildizlarning nafas
olishidan hosil bo’ladi va tuproq o’simlikka ta’sir etadi. Tuproqda karbonat
angidrid miqdori ko’payib, o’simlik extiyojidan ortiqchasi yuqori (atmosfera) ga
ko’tariladi va o’simliklarda ruy beradigan fotosintez jarayoni uchun
foydalaniladi. Bunda o’simliklar tuproqdan 40% ga yakin miqdorda karbonat
angidrid oladi. Karbonat angidrid yetishmasa, o’simlik fotosintez tezligini
kamaytiradi. U o’rtacha darajada bo’lsa, bu jarayon o’simlikda kuchayadi.
Havosi kam tuproqlar karbonat angidridga serob bo’lishi tufayli tut
ildizining o’sishiga va urug’ining o’nishiga salbiy ta’sir kilsa, bargda esa
aksincha , assimilyasiya jarayonning keskin kuchayishiga va shuncha barg
hosilining ortishiga ijobiy ta’sir etadi. Karbonat angidridning ko’payishi va uni
tuproqdan ko’plab havoga ko’tarilishi uchun tutzorlarga yetarlicha organik,
hamda mineral o’g’itlar solib, tuproqka yaxshi ishlov berish bilan sug’orish
orqali mikroorganizmlar faoliyatini kuchaytirish lozim.
Kuchli shamollar ta’sirida yosh daraxtlarning o’sishi susayadi, tanasi bir
tomonga qiyshayib o’sadi. Shamolning kuchi sekundiga 410 m. dan oshsa daraxt
tanasi sinadi va xatto uni ildizi bilan qo’parishi mumkin.
Tut daraxti shamolga chidamlidir. Undan qishloq xo’jalik ekinlarini sovuq
va issiq shamollardan muhofaza qilishda ixota sifatida ham foydalaniladi.
