9
Qadimdan uy-ro’zg’or buyumlariga bo’yoqlar bilan ajoyib
naqshlar ishlanib kelingan. Bu naqqoshlik san’ati deb yuritiladi.
Respublikamizda amaliy san’atning bu turi qadimdan rivojlangan
bo’lib, unda o’zbek ustalari faqat uy-ro’zg’or buyumlarini emas, balki
uy-joy va jamoat binolarining devor va shiftlarini ham bezaydilar.
San’atning bu turida har bir xalq o’zicha ijod qiladi. Masalan, rus
amaliy san’atida tekis yog’och yuzasiga usta o’simliksimon
naqsh
rasmini tushiradi, unga maxsus bo’yoqlar beradi. U biroz qurigandan
so’ng, bo’yog’i o’chib ketmasligi uchun ustidan bir necha bor tiniq lak
surtiladi. O’zbek ustalarining ish uslubi boshqacharoqdir. Bu ustalar
eskiz bo’yicha duradgor ishlagan yog’ochga
yelim surtadilar, uning
usti jilvir qog’oz bilan ishqalangandan so’ng, materialga bronza
beriladi. Keyin bronza ustidan ulgi asosida kompozitsion tasvir, uning
ustiga qora bo’yoq surtib, so’ngra naqsh ishlanadi. Naqshlarning
o’chib ketmasligi uchun naqsh ustidan bir necha bor toza lak surtiladi.
Xalq ustalari tajribasida naqshning quyidagi turlari ko’proq
qo’llaniladi: islimiy-egri chiziqli o’simlik elementlardan iborat naqsh;
girih to’g’ri chiziqli elementlardan geometrik
shakl hosil qiluvchi
naqsh; gulli girih to’g’ri chiziqli elementlardan geometrik shakl hosil
qiluvchi naqsh; gulli girih (yoki murakkab) – bu ikki guruhdagi naqsh
islimiy va girih elementlaridan tashkil topadi. Islimiy turdagi asosiy
elementlargа novda, yaproq, gul, g’uncha, kurtak,
qalampir, meva,
poya kabilar kiradi. Poya va novda turli naqshlarning eng ko’p
uchraydigan elementlari bo’lib, ular naqsh hoshiyalarida qo’llaniladi.
Girihlar esa to’rsimon va yulduzsimon bo’lib, yulduz nurlarining soni
5 tadan 16 tagacha boradi.
Naqshning uchinchi turi hisoblangan gulli girih naqshida esa
naqsh geometrik va o’simlik elementlarning bir-biriga qo’shib
ishlatilishi natijasida hosil bo’ladi. Bunda geometrik element doimo
naqsh o’rtasida joylashadi. Naqqosh A.Qosimjonov, Y.Raupov,
T.To’xtaxo’jayev,
J.Hakimov
(Toshkent),
A.Boltayev
(Xiva),
S.Norqo’ziyev (Qo’qon) va boshqa ustalar san’atning
bu turida
mehnat qilib, shuhrat qozonganlar.
Tabiiy loydan turli idishlar yasash va ularni tegishli ranglargа
bo’yash kulolchilikdir. Bu san’at O’zbekistonda juda qadim
zamonlarda
shakllangan
va
rivojlangan.
Kulolchilik
san’ati
10
buyumlariga: lagan, tovoq, choynak, piyola
sopol va chinni idishlar,
shuningdek, loydan ishlangan o’yinchoqlar kiradi.
