43
viloyatning belgilangan rejasi bajarilgan yoki bajarilmaganini bevosita ko`rsata
olmaydi. Bu tomonlarni bilish uchun 2001 yildagi don mahsulotlari miqdorini
oldingi ko`rsatkichlar yoki shu yilgi reja bilan taqqoslash kerak. Aynan shunday
taqqoslash natijasida nisbiy miqdorlar olinadi. Taqqoslashda ko`pincha mutlaq
miqdorlar qo`llaniladi. ayrim hollarda o`rtacha va nisbiy miqdorlar ham o`zaro
taqqoslanishi mumkin.
SHunday qilib, ikkita taqqoslama mutlaq miqdorni bo`lish natijasida
olingan umumlashtiruvchi miqdor statistikada
nisbiy miqdorlar deb ataladi.
Nisbiy miqdorlar har xil shakllari ifodalanish mumkin. ularning
ifodalanish shakli bazis miqdorning (nisbat maxrajini) qanday birlikka
tenglashtirib
olinishiga
bog’liqdir.
SHunga
qarab,
nisbiy
miqdorlar
koeffitsientlarda, foizda, promilleda, prodetsimilleda ifodalanadi.
Agar bazis miqdor 1 ga tenglashtirib olinsa, u holda nisbiy miqdorlar
koeffitsientda ifodalangan bo`ladi. masalan, 1991 yilda viloyatda 41,9
mln.m
3
gaz qazib olingan bo`lsa, 2001 yilda uning miqdori 49 mln.m
3
dan oshdi. Agar 41,9 mlrd.m
3
bir birlik deb qabul qilinsa, u holda 49
mln.m
3
necha birlikni tashkil etadi. Oddiy proportsiya tuzaiz:
;
0
,
49
1
9
,
41
х
170
,
1
9
,
41
0
,
49
х
birlikka teng.
Demak, viloyat gazi shu davr ichida 1,17 martadan ortiqroq ko`paygan.
* Agar bazis miqdor 100 ga tenglashtirilsa, uholda nisbiy miqdorlar foizda
ifodalangan bo`ladi:
;
0
,
49
100
9
,
41
х
0
,
117
9
,
41
100
0
,
49
х
foiz.
Bundan shunday xulosa chiqadiki, 1991 yilda har 100 birlikka 41,9
mlrd.m
3
gaz qazib olingan bo`lsa, 2001 yilda esa bu son 49,0 mln.m
3
ni tashkil
qilib, taqqoslanadigan baza miqdoriga nisbatan 17,0 foizga oshgan.
* Agar bazis miqdor 1000 ga tenglashtirilsa, u holda nisbiy miqdorlar
promilleda (
0
/
00
)
2
ifodalangan bo`ladi:
;
0
,
49
100
9
,
41
х
1170
9
,
41
1000
0
,
49
х
promille.
Nisbiy miqdorlarning ifodalanish turlari va ularning shartli ishoralari
Bazis
miqdor
Nisbiy miqdorlarning
ifodalanishi
Ifodalanishlarning
shartli belgilari
Miso-
limizda
1
Koeffitsientlarda
1/10
1,170
100
Foizda
0/00
117,0
1000
Promilleda
0/000
1170
10000
Prodetsimilleda
0/0000
11700
