76
yo`nalishiga ega bo`lsa, demak,
x va
y belgilar orasida bog’lanish borligi haqida
taxmin qilish o`rinli bo`ladi.
Bog’lanish o`zgarish yo`nalishlariga qarab to`g’ri yoki teskari bo`ladi.
Agar belgining ortishi (yoki kamayishi) bilan natijaviy belgi ham ortib (yoki
kamayib) borsa, ular o`rtasidagi bog’lanish to`g’ri bog’lanish deyiladi.
Analitik ifodalarining ko`rinishiga qarab bog’lanishlar to`g’ri chiziqli
(yoki umuman chiziqli) va egri chiziqli (yoki chiziqsiz) bo`ladi. Agar
bog’lanishning tenglamasida omil belgilar (X
1
, X
2
, ......., X
K
) faqat birinchi
daraja
bilan ishtirok etib, ularning yuqori darajalari va aralash ko`paytmalari
qatnashmasa, ya`ni
K
i
i
i
x
Х
a
a
y
1
0
ˆ
ko`rinishda bo`lsa, chiziqli bog’lanish yoki
xususiy holda, omil bitta bo`lganda y=a
0
+a
1
x to`g’ri chiziqli bog’lanish deyiladi.
Ifodasi to`g’ri chiziqli (yoki chiziqli) tenglama bo`lmagan bog’lanish egri
chiziqli (yoki chiziqsiz) bog’lanish deb ataladi. Xususan, parabola
y=a
0
+a
1
x+a
2
x
2
yoki
1...s
=
n
ˆ
1
1
0
K
i
n
i
i
K
i
i
i
x
x
b
x
a
a
y
giperbola
K
i
i
i
x
x
a
a
y
x
a
a
y
1
0
1
0
yoki
ˆ
darajali
a
x
x
a
y
0
ˆ
yoki
K
i
a
i
x
i
x
a
y
1
ˆ
va boshqa ko`rinishlarda ifodalanadigan
bog’lanishlar egri chiziqli (yoki chiziqsiz) bog’lanishga misol bo`la oladi.
Statistikada o`zaro bog’lanishlarni o`rganish uchun maxsus usullardan
foydalaniladi. Xususan, funktsional bog’lanishlarni
tekshirish uchun balans va
indeks usullari, korrelyatsion bog’lanishlarni o`rganish uchun esa parallel
qatorlar, analitik gruppalash, dispersion tahlil hamda regression va korrelyatsion
tahlil usullari keng qo`llaniladi.
Quyidagi tarh yuqorida bayon etilganlarni umumlashgan holda yaqqolroq
tasvirlaydi:
