23.2. Dastgoh, transport vositasi, maishiy uy ro‘zg‘or buyumlari, mebellar va boshqalarni konstruksiyalash. Dizaynda uslub (stil) Xammaga ma`lum bo`lgan bu ta`rif shartlidir: san`atda
matematika yoki fizika qonunlariga o`xshagan qonunlar yo`q, gap
faqat ayrim qonuniyatlar haqidagina borishi mumkin. Garmonik asar
yaratish jarayoni “kompozitsiya” nomiga xam egadir. Kompozitsiya
tushunchasi ijadning boshqa turlari – rang tasvir va skul’ptura,
adabiyot va musiqaga xam bab-barovar taaluqlidir. Dizayndagi
kompozitsiya o`z metodikasi va terminologiyasiga ega. U avvalo
asarning zarur sifatlariga yoki dizayonerlik xususiyatlariga tayanadi.
201
Bu sifat va xususiyatlar idrok etish qobiliyatlariga asoslanadi va
kompozitsiya kategaoriyalari deb ataladi.
1-rasm. Maishiy uy ro‘zg‘or vositalari dizayni. Tashqi formani uzviyligi va yaxlitligi Buyumning tashqi formasi
uzviyligi va yaxlitligini kompozitsiyaning asosiy umumlashtiruvchi
kategoriyasi deb hisoblash kerak. “Uzviylik” degan so`zni jonli
tabiatga yaqinlashish ma`nosida emas, balki yaratilgan kompozitsiya
shu qadar yahlitki, uni tashkil etuvchi qism tabiiy yazlit narsaga
kiradi, degan ma`noda tushunish kerak. Proportsionallik va marom
Dizayn
ob`ekti
aniq
yoki
garmonik
proportsiyalarga
ega.
Proportsiyalar – ob`ektning aniqligini tashkil etuvchilardan bo`lib,
ular ma`lum darajada uning xarakterini ifodalab turadi. Shuning uchun
xam
proportsionallik,
garmonizatsiya
vositasi
hisoblanadi.
Masshtablilik Masshtablilik tushunchasi dizaynga arxitektaradan
o`tgan bo`lib buyumning muhim xarakteristikasi hisoblanadi. Bu
tushuncha qarab chiqilayotgan buyumning hajmini va bizning
tasavvurimizni qiyoslashga asoslashgan.
Ma`lum bo`lishicha , biror funktsional yoki badiiy-estetik
ma`noga ega bo`lgan buyumni beixtiyor ravishda kattalashtirish yoki
kichraytirish mumkin emas. Odamga xos xususiyat shuki, u uzi
yaratgan xamma narsani muayyan xajm bilan bog`laydi. Bu narsadan
chetga chiqish ichki norozilikni va estetik jihatdan qoniqmaslik hissini
o`yg`otadi. Masshtab o`lchagichlari deb ataluvchi o`lchagichlar katta
ahamiyatga egadir. Bular “qat`iy” funktsional vazifasi va biz uchun
tanish bo`lgan hajmga ega bo`lgan detallardir (zinapoya, o`rindiq,
boshqarish organlar). Mazkur “masshtab ko`rsatkichlari”ning
mavjudligi juda mahim bo`lib, u buyumning xajmi xaqida tasavvur
bera oladi. Plastiklik Plastik yoki skul’ptura xossasiga ega bulish, - xar
202
qanday formani xususiyatidir. Bu formani qanday “yasalganligi”
buyumning qiyofasiga hal qiluvchi ta`sir qo`rsatishi mumkin. Shu
sababli biz ayni bir xil hijmli – fazoviy strukturani saqlar ekanmiz, bu
tashqi formani hali yana o`zgartirish, uning variantlarini yaratish
uchun qo`p imkoniyatlarga ega bo`lamiz
