230
topadi. Konstruktorlik tayyorgarlikni amalga oshirishda iqtisodiy
hisob-kitoblar katta ahamiyatga ega bo’ladi, chunki ular yangi
mahsulot ishlab chiqarishni yoki modernizasiya
qilishning maqsadga
muvofiqligini aniqlab bo’ladi, sarflanadigan xarajatlar «min» bo’lgan
shaoritlarni yaratishlari lozimdir. Mashina va priborlarning yangi
turlarini ishlab chiqarish jarayonida ularning texnik afzalligini
xarakterlovchi quyidagi ko’rsatkichlar hisobga olinadi:
- yangi mashina va proiborlarni (mahsulotlarni) yaratishga
sarflangan mehnat sig’imi;
- mahsulot o’lchovi;
- metaldan foydalanish koeffisiyenti;
Mahsulot tannarxi va boshqalar
yangi mahsulot yaratish
quyidagi etaplardan tarkib topadi:
1. texnik vazifalarni ishlab chiqarish;
2. texnik taklifni tuzish;
3. eskiz loyihasini yaratish;
4. texnik loyihalashtirish;
5. ishchi hujjatlarni ishlab chiqarish.
Texnik vazifada ishlab chiqarilayotgan
mahsulotlarning barcha
texnik iqtisodiy xarakteristikalari, ularga quyidagi talabalar,
ekspluatasiya qilish shartlari aniq belgilab beriladi. Texnik vazifaga
asoslanib texnik taklif ishlab chiqariladi.
Unda mahsulotni ishlab
chiqarishning texnik-iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq ekanligi
asoslab beriladi, mumkin bo’lgan bir necha variantlar solishtiriladi,
mexnatni
loyihalashtirish
va
ishlab
chiqarishga
sarflangan
harakatlarning
hisob-kitobi, undan olinadigan iqtisodiy samara
hisob-kitob beriladi.
Eskiz loyihasi tanlangan texnik parametrlarni va iqtisodiy
ko’rsatkichlarni tekshirish imkoniyatini beruvchi hujjatdir. Eskiz
loyihasi ishlab chiqarilayotgan mahsulotni umumiy ko’rinishi
chizmasidan, mahsulotning
tuzilishi va ishlash prinsipi, asosiy
o’lchovlari, tannarxi to’g’risida tushuncha beruvchi, konstruktiv
yechimlardan tashkil topadi.
Texnik loyiha eskiz loyihaning to’ldirish
natijasida tuzilib,
mahsulotning
barcha
asosiy
bo’g’inlarini
yaratish,
barcha
ko’rsatkichlarni aniqlashtirishdan iborat. Ishchi loyihani tuzishda,
barcha hujjatlar ishlab chiqish yakunlanadi, ishlab chiqarilayotgan
mahsulotning barcha ko’rsatkichlarini ko’rsatuvchi
ishchi chizma,
231
tushuntirish
xati,
ekspluatasiya
qilish
instruksiyasi,
tajriba
protokollari beriladi. Konstruktorning asosiy vazifasi tuzilishi jihatdan
sodda va ixcham, lekin texnik jihatdan takomillashgan chidamli
mahsulot yaratishdan iboratdir.
