Taqrizchilar:
Abduraxmonov Q.X. – О‘zbekiston Fanlar Akademiyasining
akademigi, i.f.d., professor.
Rustamova I.B. – Toshkent davlat agrar universiteti professori,
i.f.d.
Fayziyeva SH.SH. – QarMII ”Innovatsion iqtisodiyot” kafedrasi
dotsenti, i.f.n.
ISNB 978-9943-7376-3-1
© R.X.Ergashev, S.N.Xamrayeva, 2021
© «Intellekt» nashriyoti, 2021
3
SО‘Z BOSHI
Hozirgi kunda raqamli iqtisodiyotning dunyo miqyosida tutgan о‘rni
va uning rivojlanish tendensiyalari tobora ortib bormoqda. Misol uchun,
ma’lumotlar oqimi kо‘lamining о‘zgarishi internet protokoli (IP) ga
asoslangan global trafik hajmining 1992 yilda kuniga 100 gigabaytni
tashkil etgan bо‘lsa, 2019 yilda bu kо‘rsatkich sekundiga 89000 Gb dan
oshdi. Bu ma’lumotlar raqamli iqtisodiyot rivojlanishining dastlabki
bosqichiga tegishli ekanini hisobga olsak, uning rivojlanishi sur’ati
tо‘g‘risida tasavvur hosil qilish qiyin emas. Prognozlarga kо‘ra, 2022 yilga
kelib global IP-trafik hajmi sekundiga 150700 Gb ga yetadi, bu Internet
tarmog‘ida yangi foydalanuvchilarning kо‘payishi va Internetning yanada
kengayishi natijasida amalga oshadi
1
.
Жahon miqyosida olib qaraydigan bо‘lsak, raqamli iqtisodiyotning
rivojlanish geografiyasida ikki mamlakat yetakchi о‘rinni egallab turibdi.
Bular AQSH va Xitoy. Bu mamlakatlarga blokcheyn texnologiyasi bilan
bog‘liq bо‘lgan barcha patentlarning 75 foizi, “Internet of Things
(Narsalarinterneti)”ga
2
sarflanadigan xarajatlarning 50 foizi va bulutli
hisoblash ochiq texnologiyalari global bozorining 75 foizidan ortig‘i
tо‘g‘ri keladi. Eng diqqatga sazovor tomoni shundaki, ular dunyodagi 70 ta
eng yirik raqamli platformalarning bozor kapitallashuvining 90foizini
nazorat qilishadi. texnologiyalarda global ustunlikka intilishning oqibatida
yuzaga keladi. AQSH va Xitoyning YAIM hajmi bо‘yicha jahonda
birinchi va ikkinchi о‘rinlarni egallab turganligini e’tiborga olsak, raqamli
texnologiyalarning mamlakat iqtisodiyotini rivojlantirishda strategik
ahamiyatga ega ekanligiga yana bir bor ishonch hosil qilishmumkin.
Hozirgi paytda kompyuterlashtirish va yuqori texnologiyalar asrida
raqamli iqtisodiyot hayotimizning har bir jabhasiga: sog‘liqni saqlash,
1
BMT savdo va rivojlanish konferensiyasi. Raqamli iqtisodiyot bо‘yicha hisobot (2019).
https://unctad.org/en/PublicationsLibrary/der2019_overview_ru.pdf
2.Internet of Things, IoT – qurilmalarni kompyuter tarmog‘iga birlashtiradigan va ularga dasturiy
ta’minot, amaliy dasturlar yoki texnik vositalardan foydalangan holda ma’lumotlarni tо‘plash, tahlil
qilish, qayta ishlash va boshqa obyektlarga uzatish imkonini beradigan texnologiY.
4
ta’lim, internet-banking, hukumatga daxldor bо‘lmoqda.
Iqtisodiyotni rivojlantirish strategiyasi sanoat, xizmat ko‘rsatish sohasi
va qishloq xo‘jaligini ravnaq toptirish, tadbirkorda tashabbuskorlikni
kuchaytirish, moliyaviy resurslar bilan ta’minlash kabi omillarga
asoslanadi. Iqtisodiyotda chuqur tarkibiy o‘zgarishlarni amalga oshirish
hisobiga 2035 yilga borib, mamlakat yalpi ichki mahsuloti 122 milliard
dollarga yetkaziladi. O‘sish sur’atining bunday ko‘lamini belgilashda
YAIMning nominal o‘sishi, iqtisodiyot samaradorligi, aholi jon boshiga
daromadlar oshishi hisobga olingan.
Ijtimoiy sohani rivojlantirish bо‘limida ta’lim tizimi, mehnat bozori
hisobiga inson kapitalini rivojlantirish, aholining barcha qatlamlarini sifatli
tibbiy xizmat bilan qamrab olish, ilm-fan va innovasiyalarni rivojlantirish
orqali aholining sog‘lig‘ini yaxshilash kо‘rsatkichini oshirish, ijtimoiy
himoya, atrof-muhitni asrash, ilg‘or fikrlaydigan yangi avlodni
shakllantirish,
mamlakatning
milliy
brendini
xalqaro
miqyosda
ommalashtirish kabi maqsadlar bayon etilgan.
О‘zbekistonni 2035 yilgacha rivojlantirish strategiyasi Harakatlar
strategiyasining mantiqiy davomi bо‘lib, yurtimiz taraqqiyotida yangi
sahifa ochishi bilan ahamiyatlidir. Strategiya loyihasida belgilangan
marralarga erishish uchun hар бир соhада ислоhотларни bosqichma-
bosqich, aniq muddatlarda ruyobga chiqarish prognozlari kо‘rsatilgan.
Mamlakatni bugungi kunda demokratik, evalyusion yо‘ldan
rivojlanishi eng samarali yо‘l bо‘lib, о‘zining samarali natijalarini
bermoqda. Bozor iqtisodiyoti sharoitida hamma narsani talab va taklif
belgilaydi. Aholining talab va taklifini qondirish maqsadida О‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947-son
“О‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bо‘yicha Harakatlar
strategiyasi tо‘g‘risida”gi Farmoni bilan tasdiqlangan iqtisodiyotni
rivojlantirish va liberallashtirishning ustuvor yо‘nalishlari doirasida
korxonalarnini modernizasiya qilish va jadal rivojlantirish orqali raqamli
iqtisodiyot texnologiyalarni joriy etish bо‘yicha ilmiy-tadqiqot ishlarini
kengaytirish katta ahamiyat kasb etadi.
Harakatlar strategiyasini 2035 yillarda amalga oshirishda raqamli
iqtisodiyot muhim rol о‘ynaydi.
5
О‘zbekiston Respublikasi Prezidenti SH.M.Mirziyoyevning Oliy
Majlisga Murojaatnomasida ta’kidlaganidek: “...raqamli iqtisodiyotni
shakllantirish kerakli infratuzilma, kо‘p mablag‘ va mehnat resurslarini
talab etishini juda yaxshi bilamiz. Biroq, qanchalik qiyin bо‘lma-sin, bu
ishga bugun kirishmasak, qachon kirishamiz?! Ertaga juda kech bо‘ladi.
Shu bois, raqamli iqtisodiyotga faol о‘tish – kelgusi 5 yildagi eng ustuvor
vazifalarimizdan biri bо‘ladi.Raqamli texnologiyalar nafaqat mahsulot va
xizmatlar sifatini oshiradi, ortiqcha xarajatlarni kamaytiradi”
3
.
Umumjahon tendensiyalari va tashqi siyosatda rо‘y berayotgan
hodisalardan kelib chiqib, О‘zbekiston oldida global raqobatbardoshlik va
milliy xavfsizlik masalasi turibdi va ushbu masalani hal qilishda
mamlakatda raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish muhim rol о‘ynaydi.
Raqamli iqtisodiyotning ayrim elementlari allaqachon muvaffaqiyat bilan
ishlamoqda. Hozirgi kunda, hujjatlar va kommunikasiyalarning ommaviy
ravishda raqamli vositalarga о‘tkazilishini hisobga olib, elektron imzoga
ruxsat berish, davlat bilan muloqot qilish ham elektron platformaga
о‘tkazilmoqda.
О‘zbekiston Respublikasining “Ilm-fan va ilmiy faoliyat tо‘g‘risida”gi
2019 yil 29 oktabrdagi 576-sonli qonuniga asosan ilm-fan va
texnologiyalarni rivojlantirishning ustuvor yо‘nalishlari milliy iqtisodiyot
raqobatbardoshligi hamda samaradorligiga erishish, mehnat unumdorligini
oshirish, yangi tarmoqlarni yaratish, aholi turmush darajasi, ilm-fan va
ta’lim tizimlarini sifat jihatidan yuksaltirib borish bilan bog‘liq
muammolarning ilmiy yechimini ta’minlash maqsadida ishlab chiqiladi
4
.
Iqtisodiyot tarmoqlarida innovasiya, zamonaviy texnika va texnolo-
giyalar qо‘llashni amalga oshirish uchun raqamlm iqtisodiyotdan keng
foydalanish zarur. Ushbu talablarga javob berish uchun “Raqamli iqtiso-
diyot” fani bо‘yicha chuqur bilimga ega bо‘lish muhim ahamiyatga ega.
Iqtisodiy jarayonlarni raqamlashtirish nafaqat bevosita axborot-
kommunikasiya tarmog‘ini, balki mamlakat xо‘jalik faoliyatining barcha
sohalarini ham qamrab oladigan keng qamrovli tendensiyaga aylanib
3
Mirziyoyev SH.M. О‘zbekiston Respublikasi Prezidenti SH.M.Mirziyoyevning Oliy Majlisga
Murojaatnomasi. // Xalq sо‘zi, 24.01.2020 yil.
4
О‘zbekiston Respublikasining “Ilm-fan va ilmiy faoliyat tо‘g‘risida”gi Qonuni, 29 oktabr 2019 yil.
6
bormoqda.
Internet-savdo, raqamli qishloq xо‘jaligi, «aqlli» elektr-tarmoq tizim-
lari, uchuvchisiz transport, shaxsiylashtirilgan sog‘liqni saqlashda raqamli
iqtisodiyot inqilobi kuchli his qilinmoqda.
Shu sababli О‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 22
noyabrda qabul qilingan qarorida ta’kidlanishicha: «Raqamli iqtisodiyotni
jadal rivojlantirish uchun shart-sharoitlar yaratish, davlat boshqaruvi
tizimini yanada takomillashtirish, undan foydalanish imkoniyatlarini
kengaytirish, zamonaviy infratuzilmani qо‘llash muhim ahamiyatga ega»
5
deb kо‘rsatilishi raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish infratuzilmasini
amalga oshirish kо‘zda tutilgan.
О‘quv qо‘llanmani о‘zlashtirish natijasida talaba:
raqamli iqtisodiyotning texnologik, holatiy, tashkiliy-huquqiy hamda
institusional hususityalarini inobatga olgan vaziyatlarni tо‘g‘ri modellash-
tirish, raqamli iqtisodiyot infratuzilmasini tashkil etish; “blokcheyn”
texnologiyalarning mohiyatini anglab yetish; global axborot resurs
bazalaridan samarali foydalanish usul va yо‘llarini biladi va ulardan
| 