127
–
ayrim holatlarda to‘lovlar amalga oshirilgach,
uni bekor qilish
ham mumkinligi tufayli, sotuvchi ham ishonch hosil qilishi uchun
ko‘proq ma’lumotlar so‘rashi kerak bo‘ladi.
Yuqorida keltirilgan barcha kamchiliklarni
hal qila oladigan bir
tizim sifatida ilk kriptovalyutalardan biri bo‘lgan raqamli pul birligi
bitkoin paydo bo‘ldi. Bitkoin 2009 yil 3 yanvarda o‘zini Satoshi Na-
kamoto deb atagan shaxs tomonidan yaratilgan va 2008 yil 31 ok-
tabrida «Birkoin – elektron to‘lovlarga mos raqamli tizim» («Bitcoin:
A Peer-to-Peer Elektronic Cash System»)
deb nomlangan maqolada
ommaviy e’lon qilingan. Ushbu bitkoin valyutasi ishonchga emas, balki
kriptografik kodlash tizimiga asoslangan va o‘zaro hech qanday
vositachilarsiz (bank yoki boshqa moliyaviy instrumentlarsiz) to‘lovlar-
ni bevosita ishtirokchilar orasida amalga oshirilishini ta’minlovchi
to‘lov tizimi valyutasidir. Bunda nazorat qiluvchi organlarsiz,
raqamli
valyutalarning haqiqiyligini murakkab matematik algoritmlar asosida
tasdiqlanadigan tizim amal qilgan xolda ishtirokchilarning har biri
ushbu pul birliklarni emissiya qilishi ham mumkin.
Bitkoinning o‘ziga xos jihatlari sifatida quyidagilarni ko‘rsatishimiz
mumkin:
–
markazlashmagan tizim – har bir
ishtirokchi teng huquq va
imkoniyatlarga ega;
–
hisob-kitoblarning to‘liq shaffofligi – har bir ishtirokchi
barcha tranzaktsiyalarni ko‘rishi mumkin;
–
nazoratning yo‘qligi – hech bir davlat yoki tashkilot tizim
ichidagi operatsiyalarni nazorat qila olmaydi;
–
sirlilik – tizim ishtirokchilar haqidagi ma’lumotlarni
tasdiqlanishini so‘ramaydi;
–
kriptotangalarni emissiya qilish cheklangan –jami 21 million btc
(bitkoin tangasi) chiqariladi;
–
balans ikki yoqlama yozuv asosida bo‘lmaydi,
balki barcha
tranzaktsiyalar xronologik tartibda barcha ishtirokchilarda ko‘rinadi;
–
kriptovalyutalar inflyatsiyaga uchramaydi. Qiymati esa
bozordagi talab va taklifga qarab o‘zgaradi;
128
–
yuridik (huquqiy) jihatdan kriptovalyutalarning ishlatilishi
uchun
hech qanday asos mavjud emas;
–
bitkoin va u bilan bog‘liq operatsiyalarning amalga oshirilishi
uchun faqatgina internet tarmog‘iga ulangan va tegishli dasturiy-texnik
ta’minotga ega bo‘lgan ishtirokchilarning mavjud bo‘lishi kifoY.
