|
II.bob Maishiy uy ro‘zg‘or buyumlari va mahsulotlarni tayyorlashda xomashyo va buyumlarni rejalash
|
| bet | 5/10 | | Sana | 09.11.2022 | | Hajmi | 169.63 Kb. | | #29589 |
Bog'liq 4-KURS 1 BIOS dasturiga kirish yo’llari, 2 5296554648679748488, 3 sinf dar isshlanma matem, I1II.bob Maishiy uy ro‘zg‘or buyumlari va mahsulotlarni tayyorlashda xomashyo va buyumlarni rejalash
Sanoat m oddiy ishlab chiqarishning yetakchi tarm o g ‘i bo ‘lib, u butun xalq xo'jaligining rivojlanishi darajasini belgilab beradi. Sanoatda ishlab chiqarish qurollari va vositalari hamda xalq iste'moli mollarining asosiy qismi bunyod etiladi. Mehnat predmeti (kishi m ehnati yo‘naltirilgan buyum)ga bo‘lgan t a ’sir xarakteriga qarab sanoat konchilik sanoati va ishlov berish tarmoqlariga b o ‘linadi„ Birinchi tarm oq, ruda, ko‘mir, neft, gaz va boshqa tabiiy xomashyo qazib olish, gidroelektrostansiyalar va boshqa korxonalarni o‘z ichiga oladi. Ikkinchi tarm oqqa esa qora va rangli metallar, prokatlar, kimyoviy va neft-kimyo mahsulotlari, qurilish materiallari, o‘rm onchilik, oziq-ovqat va boshqa xalq iste’moli mollari m a h sulotlari ishlab chiqarish korxonalari, atom, issiqlik elektrostansiyalari kiradi. 0 ‘zbekistonda sanoatning quyidagi tarm oqlari muvofiq ravishda rivojlanib bormoqda: 7 A) metallurgiya kompleksi; B) m ashinasozlik kompleksi; D) neft-kimyo kompleksi; E) agrosanoat kompleksi; Sanoatning rivojlanishi din am ik xarakterga ega bo ‘lib, unda doim o o ‘zgarishlar sodir bo‘lib turadi. Buni 1.1-jadvaldan ko‘rish mumkin. 1.1-jadva/ 2010 2011 2012 2013 Korxonalar soni, mingta 15 16 17 18 Sanoat mahsulotlari mlrd so‘mda 2830,8 4494,0 6127,5 8123,2 Sanoat ishlab chiqarish xodimlarining o'rtacha soni, ming kishi 697,8 697,8 646,8 624,8 Foyda, zarar (-) mlrd. so'm 117,3 227,8 354,5 549,8 Mahsulotning rentabellik darajasi % larda 31,6 30,9 30,2 32,6 Ishlab chiqarilgan mahsulotning o‘sish sur’ati, oldingi yilga nisbatan % larda 107,6 108,3 106,0 109,4 Shu jumladan: qazib olish sanoatida 102,4 101,6 100,4 106,0 ishlov berish sanoatida 108,6 109,8 107,6 110,2 Sanoat ishlab chiqarish o‘zaro bog‘liq bo'lgan m ehnat jarayonlari va tabiiy jarayonlar yig‘indisidan iborat. Bu jarayonlar yordamida korxonaga keltirilgan xomashyoga ishlov berishda ularni tashishga, ko‘chirishga, nazorat qilishga, ishlab chiqarish uchun zarur b o ig an jihozlar va turli xil energiya bilan ta’m inlash uchun juda ko‘p m ehnat sarf qilinadi. Shunday qilib, ishlab chiqarish jarayoni texnologik, transport, energetik va shu kabi bir qancha jarayonlardan iborat boladi. Lekin ishlab chiqarish asosini texnologik jarayonlar tashkil etadi. Texnologik jarayonlar yordamida xomashyo ishlab chiqarish mahsulotiga aylantiriladi. Texnologik jarayonlar turli prinsip asosida, masalan, ishlatilayotgan xomashyo turiga ko‘ra (neft, o‘simlik va hayvonot xomashyolari texnologiyasi), olish usullariga ko‘ra (oksidlash, qaytarish, elektrlash, suyultirish va hokazo), ishlatilishiga ko‘ra (qog‘oz, plastmassa va qurilish m ateriallari texnologiyasi) tasniflanadi. Texnologik jarayonlar quyidagi turlarga b o ‘linadi: 1) davriy j a rayon; 2) uzluksiz jarayon; 3) kombinatsiyalashgan (davriy, uzluksiz) jarayon. Davriy jarayonda kerakli miqdordagi xomashyo apparatga tushiriladi, texnologik jarayonlar o ‘tkaziladi va tayyor mahsulot chiqarib olinadi. So‘ngra apparatni yuvib, tozalab, yana yangi xomashyo tushiriladi va yuqoridagi jarayonlar takrorlanadi. Bu ish ko‘p m arta qaytariladi. Davriy jarayonga davriy ishlaydigan pechlarda g‘isht pishirish va p o ‘latga term ik ishlov berish jarayonlarini misol qilib olish mumkin. Uzluksiz jarayonlarda apparatning ham m a qismlarida kerakli param etrlar (harorat, bosim va hokazo) o ‘zgarishsiz saqlanadi. A pparatga bir tom ondan to ‘xtovsiz su r’atda xomashyo tushirib turiladi va qayta ishlanayotgan material ketma-ket bir qancha bosqichlardan o ‘tib, tayyor m ahsulot sifatida ikkinchi tom ondan to ‘xtovsiz ravishda chiqarib turiladi. Bunday apparatlarda uzluksiz jarayonlar m a’lum vaqt davom ida to ‘xtovsiz ravishda olib boriladi. Ba’zan uzluksiz jarayonlarda apparatga xomashyo bo‘libbo ‘lib tushiriladi, tayyor m ahsulot ham alohida-alohida chiqarib olinadi, lekin um um iy jarayon to ‘xtatilmaydi, ya’ni uzluksizligicha qoladi. Bunday jarayonlar kombinatsiyalashgan yoki uzluksiz davriy jarayonlar deb yuritiladi (d o m n a pechida cho‘yan, m arten pechlarida poiat suyuqlantirib olish va hokazo jarayonlar). 9 Yuqorida qayd etilgan jarayonlardan uzluksiz jarayon iqtisodiy jihatdan bir muncha samarali hisoblanib, u quyidagi afzalliklarga ega: 1) Apparatga xomashyo tushirish va tayyor m ahsulotni chiqarib olish davomida apparat sovimaydi va uni kerakli darajagacha qizdirish uchun qo‘shim cha yoqilg‘i ham da energiya sarflanmaydi; 2) Jarayonlarni m aksimal darajada mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish mumkin; 3) Jarayonlardan ajralib chiqayotgan gazlar issiqligidan takror foydalanish mumkin; 4) Texnologiya rejimining doimiyligi natijasida apparatning ishi yengillashadi, uni foydalanishga topshirish bilan bog‘liq bo'lgan xarajatlar kam, ishlab chiqarilayotgan mahsulot sifati yaxshi bo‘ladi. Texnologik jarayonlarda reaksiyaga kirishayotgan birikmalar oqimining yoki bu birikmalar oqimi bilan issiqlik oqimining turli xil yo‘nalishlari uchraydi. Shu oqim larning yo‘nalishiga ko‘ra ja rayonlar to‘g‘ri yoki parallel oqimli, qaram a-qarshi oqimli va kesishma oqimli bo'ladi. Issiq gazlar Qattiq modda Qattiq modda. To‘g‘ri (a) va teskari (b) oqimli jarayonlar sxemasi. To‘g‘ri yoki parallel oqimli jarayonlar reaksiyaga kirishayotgan birikmalar yoki bu birikmalar bilan issiqlik oqimi bir tomonga yo‘nalishi bilan xarakterlanadi. Qiya o ‘rnatilgan quvurli quri10 tish pechi bu jarayonga misol bo ‘la oladi. Bunda quritilishi kerak b o lg an sochiluvchan m aterial — tuproq yoki mayda tosh, qum bilan issiq havo oqimi harakati bir tom onga yo‘nalgan bo‘ladi. Qarama-qarshi oqimli jarayonlarda birikmalar yoki birikmalar bilan issiqlik oqimi bir-biriga qaram a-qarshi yo‘nalishda harakat qiladi. Misol uchun bunga ham qiya o ‘rnatilgan quvurli quritish pechini olamiz, lekin bunda sochiluvchan material yuqoridan pastga, issiq havo oqimi esa unga qarshi, ya’ni pastdan yuqoriga qarab harakatlantiriladi. Kesishma oqimli jarayonda materiallar yoki material bilan issiqlik oqimi harakatlari bir-biri bilan burchak hosil qilib kesishadi. Bu jarayonda issiqlik almashtiruvchi apparatlarda gazlarni (suyuqliklarni) sovitish (isitish)ni misol qilib keltirishimiz mumkin. Bunda issiq havo gorizontal quvur orqali o ‘tkazilib, unga sovuq suv oqimi yog‘dirib turiladi . M ateriallarni qayta ishlash soniga ko‘ra jarayonlar orasi ochiq yoki to‘g‘ri va aylanm a, sirkulyatsion yoki siklik bo‘lishi m um kin. Orasi ochiq yoki to‘g ‘ri jarayonlarda materiallar apparatga faqat bir m arta tushadi, aylanma, sirkulyatsion yoki siklik jarayonlarda esa materiallar apparatga bir necha marta tushiriladi, yangi qism materiallar bilan birgalikda yana apparatga qaytariladi.
|
| |
