94
SHu bois, mashinaga muljallangan komandalar tushinadigan
shaklda ezilishi
zarur. Bu maqsadda algoritmik eki dasturlash tillari deb ataluvchi sun’iy tillar
qo’llaniladi.
Hozirgi vaqtgacha turli sinf masalalarni tavsiflash
uchun bir qancha algoritmik
tillar yaratilgan. Masalan, Kobol tili iqtisodiy masalalarni echish uchun mo’ljallangan,
Algol-60 tili esa murakkab hisoblashlar ko’p bo’lgan dasturlar tuzishda qullaniladi.
Paskal’ algoritmik tili universal til hsioblanadi. Birinchi navbatda bu til muhim
va murrakab masalalarni echishga mo’ljallangan. Paskal’ tilida samarali dasturlarni
yaratishga qulay imkoniyatlar bor. Paskal’ tili katta
hajmli dasturlarni alohida
modullarga ajratish imkoniyatini yaratadi. SHu bilan birga Turbo Paskal’ tili, Beysik
tili singari, o’quv tili ham hisoblanadi va ko’pgina o’quv yurtlarida dasturlashni
o’rganish uchun boshlang’ich til sifatida qabul qilingan.
SHuning uchun bundan keyin
biz undan turli dasturlarni tuzishda foydalanamiz.
Paskal’ tilida o’zgaruvchilarni tavsiflash.
O’zgaruvchilarni tavsiflashda
Var
erdamchi so’zi ishlatiladi.
Misol Var A: integer; V,S: real ;
Paskal tilida quyidagi o’zgaruvchilar ishlatiladi:
1)
arifmetik o’zgaruvchilar (butun -integer va haqiqiy-real );
2)
satriy o’zgaruvchilar;
3)
mantiqiy o’zgaruvchilar; 4) simvol o’zgaruvchilari.
Integer
so’zi dasturning bajarilishi davomida A o’zgaruvchi fakat butun
qiymatlar qabul qilishi mumkinligini bildiradi.
Real
suzi esa V va S o’zgaruvchilar kasr
qiymatlar ham qabul qilishi
mumkinligini bildiradi.
Satriy o’zgaruvchilar dastur bajarilishi davomida har qanday simvol qiymatlarni
qabul qilishi mumkin. Masalan
a :q ‘ tinchlik ‘ ; v : q ‘ Axmedov ‘
Satriy o’zgaruvchilarni tavsiflashda ular string so’zi bilan tavsiflanadi.
Masalan
Var
a : string [ 7 ];
To’g’ri burchakli qavs ichida satrning uzunligi ko’rsatiladi. Misol:
Program PR ;
Var
FIO : string [15 ] ; T,S : integer; begin
Writeln ( ‘ familiyangizni kiriting ‘ ) ; readln (FIO);
writeln ( ‘ tug’ilgan yilingiz ‘ ); readln (S); writeln ( ‘ bu yil ‘ );
readln (T);
writeln ( FIO , ‘ siz ‘ , T, C ) end.
Mantiqiy o’zgaruvchilar dasturda boolen so’zi bilan tavsiflanadi.
Simvol o’zgaruvchilarini tavsiflashda Char so’zidan foydalaniladi.
O’zgaruvchilarning bu tipi bitta simvoldan iborat bo’ladi.
O’zgaruvchilarni
tavsiflash
tufayli
EHM,
har
bir
ishlatiladigan
o’zgaruvchilarning tiplari xaqida ma’lumotga ega bo’ladi. Bu o’zgaruvchining
95
qiymatini saqlash uchun hotirada zarur joy ajratish hamda bu tipdagi ma’lumotlar
ustidan bajarish mumkin bo’lgan amallarni aniqlashga imkon beradi.
