122
u monitor (displey) axborotni elektron nurli trubka ekranida vizual
tasvirlaydigan qurilma u klaviatura - axborot kiritishning universal standart qurilmasi
u tashqi qurilmalar - qo’shimcha moslamalar (printer, skaner, plotter, “sichqoncha” va
boshqalar).
TIZIMLI BLOK.
Ma’ruzaning maqsadi: tizimli blok va uning tashkil etuvchilari haqida ma’lumot
berish.Aynan tizimli blok kompyuterning eng muhim bloki bo’lgani uchun uni batafsil
ko’rib chiqamiz. Avval ta’kidlanganidek, tizimli blok kompyuterning asosiy elektron
qurilmalarini o’z ichiga oladi.
Shuning uchun u SHK ning eng muhim tashkil etuvchilaridan biri
sanaladi.Tizimli blokning tarkibi quyidagilardan iborat:
1. Tizimli plata;2. Diskyurituvchi;3. Qattiq disk (vinchestr);4. Tok manbai bloki.
Tizimli plata bu - maxsus materialdan yasalgan
plastinada joylashgan
mikrosxemalardan iborat bo’lib, ular o’zaro bog’lovchi elektr (tok) o’tkazuvchi yo’llari
bilan bog’langan. Tizimli plata EHMning eng muhim elementlarini o’zida jamlaydi,
chunonchi:U markaziy protsessor;u tezkor xotira mikrosxemalari;
U doimiy xotira
qurilmasi; U taymer (joylashtirilgan soatlar); U kengaytirish tutashmalari va
boshqalar.Tizimli plataning eng muhim elementlaridan biri - markaziy protsessoridir.
Dastur bilan berilgan ma’lumotlarni o’zgartiradigan, hamma hisoblash
jarayonlarini boshqaradigan hamda hisoblash ishlariga tegishli moslamalarning o’zaro
aloqasini o’rnatadigan qurilma-protsessor deb ataladi.
Protsessorda arifmetik va
mantiqiy amallarni bajarish, xotiraga murojaat qilish,
dasturda berilgan
ko’rsatmalarning berilgan ketma-ketlikda bajarilishini boshqarish hamda asosiy xotira
o’rtasida aloqa o’rnatish amalga oshiriladi.
Protsessor katta integral sxemalardan foydalanish asosida quriladi. Protsessor
kompyuterning asosiy qurilmalaridan, ya’ni kompyuterning “yuragi” deb hisoblanadi.
Bir so’z bilan aytganda, protsessor kompyuterning barcha ishini boshqaradi va barcha
ko’rsatmalarini bajaradi.
Shaxsiy kompyuterning eng muhim ko’rsatkichi
uning ishlash tezligi va
ma’lumotlarni saqlash uchun xotira hajmidir. Ma’lumki, 2 sonini turli darajalari
bo’lgan 4, 8, 16, 32, 64 lar bilan bog’liq bo’lgan mikroprotsessorlar qabul qilishi
mumkin bo’lgan betlar soni kompyuterlarning razryadini belgilaydi.
Kompyuter
taminoti va uning turlari
Kompyuter ikkita ajralmas qismdan tashkil topgan bo'ladi: apparat ta'minoti
(hardaware) va dasturiy ta'minot (software). Ular o'zaro bog'langan holda yagona
uyg'unlikda ishlaydi va muayyan vazifalarni bajaradi.
Kompyuterning imkoniyatlarini kengaytiradigan va turli vazifalar bajarishini
ta'minlaydigan vosita bu albatta dasturiy ta'minotdir. Dasturiy ta'minot
odatda
kompyuterning qattiq diskida saqlanadi va kompyuter yoqilishi bilan maxsus dastur -
operasion sistema ishga tushadi.
Dasturiy ta'minot ikkita asosiy guruhga bo'linadi:
1. Sistema dasturiy ta'minoti
2. Amaliy dasturiy ta'minot
123
Sistema dasturiy ta'minotga odatda operasion sistema va qobiqlar, qo'shimcha dasturiy
ta'minotga ega yordamchi vazifalarni bajaradigan har xil dastur va dasturiy majmualar
kiradi (masalan, matn muharriri, elektron jadval, grafik dasturlar va hokazo).
Bundan tashqari, dasturiy ta'minot tarqatilishi va targ'ib qilinishi bo'yicha quyidagi 3
ta turga ajratiladi:
- Software - qiymati 100% to'langanidan keyin o'rnatilib, foydalaniladigan
dasturiy ta'minot.
- Shareware - aprobasiya, ya'ni sinovdan o'tkazish muddatiga ega bo'lgan (odatda 7
kundan 40 kungacha, yoki bir necha bor kirib ishlashga) yoki imkoniyatlari cheklangan
dasturiy ta'minot. Undan foydalanib, zarurligi aniqlanganidan keyin xarid qilish
mumkin.
- Freeware - mutlaqo bepul dasturiy ta'minot. Aksariyat hollarda reklama sifatida
yoki dasturchilarning ilk ishlanmalari tarqatiladi.
Kompyuterga dasturiy ta'minotni o'rnatish jarayoni installyasiya deyiladi, uni o'chirish
esa deinstallyasiya deb ataladi. Biror bir dasturiy ta'minotni o'rnatishdan oldin sistema
talablarini, ya'ni kompyuterga qo'yiladigan talablarni ko'rib chiqib, mosligini aniqlash
lozim. Agarda kompyuterning konfigurasiyasi dasturning sistemaga bo'lgan talablariga
javob bermasa, u holda mazkur dastur ishlamaydi yoki noto'g’ri ishlaydi.
Dasturiy ta'minotni o'rnatishga mo'ljallangan nusxasi odatda
zich holatdagi majmua
shakliga ega bo'lib distributiv deb nomlanadi. Distributiv aksariyat hollarda kompakt-
diskda joylashgan bo'ladi, lekin zarurat tug'ilsa, uning nusxasini qattiq disk yoki boshqa
ma'lumot saqlash vositasiga ko'chirish mumkin.
Har bitta distributiv lisenzion shartnoma (yoki kelishuv)ga ega bo'lib, o'rnatish
uchun zarur bo'ladigan maxsus kalit yoki maxfiy parolga ega bo'ladi (cd-key). Mazkur
parol yoki kalit kiritilmaguncha dasturiy ta'minotni o'rnatib bo'lmaydi.
hokazo.
