Tabiiy gaz.
Sanoat korxonalari tabiiy gazni texnologik ehtiyojlar uchun (pechkalar,
quritish qurilmalari va boshqalar) va qozonxonalarda issiqlik energiyasini
ishlab chiqarish uchun iste’mol qiladilar.
Gazni iste’mol qilish markaziy gaz taqsimlovchi stansiyalarda o‘rnatiladigan
o‘lchagichlar bilan hisoblab chiqariladi (bu erda iste’mol butun korxona
uchun qayd etiladi) yoki do‘konlarning yoki qozonxona gaz taqsimlash
punktlarida hisoblanadi.
Siqilgan havo.
90
Sanoat korxonasida siqilgan havo kompressor stanssiyalari tomonidan ishlab
chiqariladi va keyinchalik magistral quvurlar orqali iste’molchilarga
uzatiladi.
Sanoat korxonalarida siqilgan havo sarfini hisoblachlari odatda yo‘q, faqat
gaz quvurlarida havo bosimini nazorat qilish amalga oshiriladi. Siqilgan havo
ishlab chiqarish miqdori odatda kompressor ma’lumoti (quvvat) va
kompressor ish vaqti asosida amalga oshiriladi.
Bug‘.
Sanoat korxonasida bug‘ asosan bo‘yoq, astar yoki birlamchi suyuqlik
sifatida ishlatilganda mahsulotni quritish uchun ishlatiladi.
Ishlab chiqarilayotgan bug‘ miqdorining hisoblagichi yo‘q. Ishlab chiqarilgan
bug‘ning miqdori pasport ma’lumotlari va qozonlarning rejim kartalari bilan
belgilanadi.
Suv.
Sanoat korxonalarining suv ta’minoti tizimlarida shahar suvlari tez-tez
texnologik maqsadlar uchun ishlatiladi, bu esa bu energiya tashuvchisi uchun
moddiy xarajatlarni keltirib chiqarmaydi. Qayta ishlangan suv ta’minoti
tizimi mavjud emas yoki etarli darajada rivojlanmagan. Ko‘plab
korxonalarda suv iste’moli uchun hisob-kitob mavjud.
Sanoat korxonalarida mavjud energiyani hisobga olish tizimlarini tahlil
qilishda mavjud hisoblash usullarining aniqligi to‘g‘risida xulosa chiqarish
mumkin (5.2-jadvalga qarang).
5.2-jadval
Turli xil energiya tashuvchilar uchun mavjud hisoblash usullarining aniqligi.
91
Energiya tashuvchi
Hisobga olish usuli aniqligi, %
Elektr energiya
0,5
yoqilg‘i:
ko‘mir
10
mazut
5
gaz
1
issiqlik energiyasi
15
bug‘
15
Sanoat korxonasida zamonaviy Hisobga olish tizimi bo‘lmagan taqdirda
energiya tashuvchilarni iste’mol qilishni nazorat qilish, iste’mol qilinadigan
energiya manbalari hajmlarini aniq aniqlash qiyin, shuning uchun energiya
resurslari uchun asossiz moddiy xarajatlar va o‘g‘irliklar ham bo‘lishi
mumkin.
Bozor va texnik ENHAT.
ENHAT maqsadlariga muvofiq korxonalar bozor tizimlari va texnik hisobga
olish tizimlariga bo‘linadi. Bozorni hisobga olish - bu korxonaning energiya
ta’minotini / iste’molini hisobga olishni anglatadi (unga muvofiq bozor
hisobini yuritish uchun vositalar savdo yoki savdo hisoblanadilar). Texnik
hisobga olish korxonada uning tarkibiy qismlari va ob’ektlari tomonidan
energiyani etkazib berish / iste’mol qilish jarayonini nazorat qilishni hisobga
oladi (shunga muvofiq texnik hisob-kitob asboblari qo‘llaniladi).
Texnik hisobga olish hozirgi boshqaruv, rejalashtirish, standartlashtirish va
energiya iste’molini tahlil qilish funksiyalarini bajarish uchun axborot
bazasini shakllantiradi. Sanoat korxonalarida elektr energiyasining texnik
hisobini yuritish quyidagilarga imkon beradi:
92
- ma’lum texnologik sohalarda elektr energiyasidan oqilona foydalanishni
aniqlash;
-energiyani tejashni rag‘batlantiradigan iqtisodiy omillarni joriy etish;
- energiya resurslarini tejash va tayyor mahsulot ishlab chiqarish uchun elektr
energiyasini sarflashni kamaytirish.
Texnik hisobga olishning vazifasi ko‘proq o‘lchamli va murakkabligi
hisoblanadi. Texnik yozuvlar bugungi kunda tarqatish va transformator
podstansiyalari elektr energiyasi hisoblagichlari amalga oshirilmoqda. Har bir
do‘kon bir necha TP (yoki RP) quvvat oladi, deb, bu o‘lchagichlar har biri,
o‘z navbatida, bir necha do‘konlari oziqlantirib, darhol boshqa do‘kon
iste’mol elektr tuzatish mumkin emas.
Misol uchun, 5.2.2-rasmda ko‘rsatilgan korxona davri uchun, energiya
iste’moli boshqarish peshtaxta 2 Wh2 tomonidan belgilanadi. Har ikki TA1
(Wh1 peshtaxta) va TP2 (Wh3 va Wh2 Peshtaxta o‘rtasidagi farq) tomonidan
ta’minot xarid qilinadi. SHunday qilib, 1 sex energiya iste’moli formula
orqali aniqlash mumkin, Sex 1=Wh1+(Wh3-Wh2).
Wh3 o‘lchagich odatda TPda emas, balki GPPda o‘rnatiladi, ya’ni kabelni
etkazib berish uchida.
93
5.2.2-rasm. Texnik hisobga olishda elektr energiyani hisobga olish:
TP - transformator podstansiyasi; Wh -
elektr energiya o‘lchagichi.
Elektr energiyani sex va texnologik mexanizmlar bo‘yicha
taqsimlashni amalga oshirish uchun, odatda, o‘lchagichni qo‘shimcha
o‘rnatishni, kombinatsiyani amalga oshirishni va elektr podstansiyalarini
buyurtma qilishni talab qiladi.
Axborot, bozor va texnikani yig‘ishning ikki yo‘li o‘zlarining o‘ziga
xos xususiyatlariga ega. Bozor ma’lumotlarini to‘plash muntazamligi,
energiya ta’minotining yaxshi tashkil etilgan sxemasiga ega bo‘lib, u yuqori
aniqlikdagi asboblarni o‘rnatish va barcha chiqish simlarini belgilashni talab
qiluvchi kichik miqdordagi elektr hisoblagichlari mavjudligi bilan
tavsiflanadi. SHu bilan birga, energetik resurslar haqidagi tijorat to‘plamini
avtomatlashtirilgan tizimining quyi va o‘rta darajadagi elektr hisoblagichlari
davlat tomonidan tanlanishi kerak. o‘lchov vositalarini ro‘yxatdan o‘tkazish
kerak. Bundan tashqari, bozor ma’lumotlarini yig‘ish tizimi majburiy
ravishda, muhrlarni qo‘llaydi, bu esa ularni energiya ta’minoti tashkilotining
texnik xodimlari tomonidan operatsion o‘zgarishlarni amalga oshirish
qobiliyatini cheklaydi.
1-sex
2-sex
94
O‘zgaruvchan sharoitlar uchun takroriy texnik ma’lumotlar yig‘ish,
aksincha, xarakatdagi va uzluksiz rivojlanish davomida, u pulni tejash, elektr
energiyasini nazorat qilish uchun o‘rnatilgan bo‘lishi mumkin, to‘g‘rilik
qurilma kamaydi turli vazifalar bilan metr bir qator bilan tavsiflanadi. Texnik
boshqarish foydalanish o‘lchash vositalarining davlat reestriga sanab emas,
qurilmalarga ruxsat beradi, lekin tijorat va texnik o‘lchash tizimlari
tomonidan iste’mol quvvati elektr oqimi o‘qishlar sabablarini ochib bilan
muammolarga olib kelishi mumkin. Elektr energiya savdo tashkiloti ishi
bo‘yicha muhrlari yo‘qligi energiya ta’minoti naqsh joriy o‘zgarishlar va hal
umumiy ishlab chiqarish muammolarini o‘ziga xos muvofiq asosiy o‘lchov
asboblar muhitda, energiya resurslari texnik nazorat sxemasi o‘zgarishlar
qilish uchun juda tez energiya xizmat kompaniyalari beradi. ENHAT va
uning foydalanish optimallashtirish mumkin tijorat va texnik buxgalteriya bu
xususiyatini hisobga olish lozim.
| 