57
uchun metallurgiya zavodlarida po‘lat turli termik ishlov berishlar – kuydirish,
normallashtirish, toblash, bo‘shatishga tortiladi. Sortli prokat sanab o‘tilgan
termik ishlov berish turlaridan kuydirishga ko‘proq tortiladi, bu metallda ichki
kuchlanishlarning bartaraf bo‘lishi va uning
qattiqligining kamayishini
ta’minlaydi, strukturaviy bir jinsli emaslikni bartaraf qiladi va keyinchalik
sovuq ishlov berishda deformatsiyalanuvchanlikni oshiradi, kerakli strukturaviy
xususiyatlarni shakllantiradi. Buning uchun kuydirishning har xil turlaridan –
yumshatuvchi,
strukturaviy,
rekristallaydigan
va
hokazo
turlaridan
foydalaniladi.
Metallurgiya zavodlari amaliyotida sortli
prokatga sayqal berish
adyustajlarda va oqimli liniyalarda amalga oshiriladi. Prokat sexining
adyustajida sayqal berish operatsiyalarining butun majmuasi – to‘g‘irlash,
kuyindini
olib
tashlash,
nuqsonlarni
tozalash, tishlarni yo‘qotish,
himoyalaydigan qoplamalarni qoplash, sifatni nazorat qilish, tamg‘alash, tortish
va o‘rash amalga oshiriladi.
2.6 - rasm. Ikki valii kalibr sxemasi: 1 – ishchi qism; 2 – kalibr; 3 – chegara
qism; 4 – ishchi qism; 5 – chegara devori
58
Kalibrlangan jo‘valar (2.6 - rasm) uchun profil va prokat jo‘valarini
kalibrlashga tegishli bo‘lgan terminologiya qo‘llaniladi.
Kalibr – bu prokat katagidagi ishchi holatdagi jo‘valar
tomonidan hosil
qilingan ma’lum bir shakldagi oraliqdir.
Jilg‘a – bochkalardan birida ishlangan har qanday shakldagi kertik yoki
bo‘rtikdir. Yuqorigi va pastki jo‘valardagi ikkita jilg‘a va jo‘valar
orasidagi
oraliq kalibrni tashkil qiladi. Kalibr bir nechta jo‘valar bilan hosil qilingan
bo‘lishi mumkin, chunki prokatlashda uchta va undan ko‘p jo‘valarga ega
bo‘lgan maxsus prokat kataklari qo‘llaniladi.
Kalibrning tubi jo‘vaning eng kichik
diametriga mos keladi va
kalibrlarning ba’zi bir turlari uchun (qovurg‘ali, kvadrat va boshqalar) nuqtaga
aylanishi mumkin.
Burt bir kalibrni boshqasidan ajratadi va jo‘va burt bo‘ylab maksimal
diametrga ega bo‘ladi.
Jo‘valarning ajralmasi - burtlar bo‘ylab jo‘valar orasidagi kenglikdir.
