47
Uzatish mexanizmlari va qurilmalari prokat stanining konstruksiyasi va
mo‘ljallanishiga bog‘liq ravishda turlicha bo‘lishi mumkin. Yirik stanlarda
(siquvchi, qalin listli), shuningdek metallni katta tezlik bilan prokatlaydigan
stanlarda ishchi jo‘valarni alohida elektrodvigatellardan individual yuritish
qo‘llaniladi: bu holda universal shpindellar, oraliq
vallar va muftalar uzatish
qurilmasi bo‘lib hisoblanadi. Qolgan stanlarda ishchi jo‘valarni 4 shesternya
katagidan umumiy yuritish ko‘zda tutilgan, bu katak o‘zida reduktorni taqdim
qiladi, shesternyalar rolini esa shesternyali jo‘valar bajaradi. Bu holda
elektrodvigatel bilan ishchi katak orasiga bitta liniyaga 6 motor muftasi, 4
shesternya katagi va universal shpindellar joylashtiriladi.
Shpindellar – tutashtiruvchi detallar bo‘lib,
ular tufayli shesternya
katagidan prokatlash jo‘valariga burovchi moment uzatiladi. SHpindellarning
ustki qismlari (golovkalari) turlicha shaklda bo‘ladi, universal va tref golovkali
shpindellar ko‘proq keng tarqalishga ega bo‘lgan. Agar elektrodvigatel
aylanishining burchak tezligi jo‘valarning aylanish tezligiga mos kelmasa, u
holda jo‘valarni yuritish liniyasiga 5 reduktor va 7 o‘zakli tishli mufta
o‘rnatiladi.
Prokat stanining
bosh elektrodvigateli havo bilan sovutiladi, doimiy yoki
o‘zgaruvchan tokda ishlaydi, sinxron va asinxron bo‘lishi mumkin. Doimiy tok
dvigatellari reversiv stanlar va jo‘valarning aylanishlar soni keng diapazonda
o‘zgaradigan stanlarga o‘rnatiladi, o‘zgaruvchan asinxron tok dvigatellari
prokat stanining ishlashi jo‘valarning aylanishlar sonini keng diapazonda
o‘zgartirish talab qilinmaydigan hollarda qo‘llaniladi.
Prokat
stanlarining
yordamchi
uskunalari
metallni
qizdiruvchi
qurilmalardan stanning qabul qiluvchi rolgangiga uzatish (quymalarni tashish),
quymani rolgangda burish (buradigan qurilmalar),
metallni transportirovka
qilish (rolganglar yoki transportyorlar), kalibrga berish uchun metallni jo‘va
bo‘ylab siljitish (manipulyatorlar), metallni o‘zining bo‘ylama o‘qiga nisbatan
burish (kantovatellar), metallni sovutish (sovutgichlar), metallni yuzani eritish
bilan tozalash (tozalash qurilmalari), rulonlarni yoyish (tarqatgichlar), polosani
48
rulon qilib yoki simni bunt qilib o‘rash (o‘ragichlar), metallni qirqish (qaychilar
va arralar), shuningdek metallni sayqallash – to‘g‘irlash )to‘g‘irlash mashinalari
va presslar), dressirovkalash, tamg‘alash, taxlash, moylash, o‘rash va hokazolar
uchun xizmat qiladi.
Yirik prokat stanlarining avtomatikasi butun texnologik jarayonning
borishini boshqarish uchun yig‘ilgan bir qator mahalliy tizimlardan tashkil
topadi. Prokat ishlab chiqarishni avtomatlashtirish boshlang‘ich materialni
omborga berish va ombordan chiqarishdan boshlanadi
va tayyor mahsulotni
omborga topshirish va uni vagonlarga yuklash bilan tugaydi. Har bir tizim ko‘p
sonli va turli-tuman pribor-datchiklarga ega, ular texnologik jarayonning
borishi to‘g‘risidagi ma’lumotlarni, jumladan metallning harorati, metallning
stanning jo‘valariga bosimi, ishlov beriladigan materialning parametrlari,
xususan prokatlanadigan profilning o‘lchamlari, uning holati va ko‘chishining
xarakteri to‘g‘risidagi ma’lumotlarni to‘playdi va uzatadi.
Barcha bu
ma’lumotlar tizimlarning hisoblash mashinalariga kelib tushadi, shundan keyin
prokat stanining berilgan mahalliy tizimga tegishli mashinalari va
mexanizmlarini boshqarish uchun komandalar beriladi, Ma’lumotlar
shuningdek alohida tizimlarni birlashtiradigan umumiy hisoblash mashinasiga
kelib tushadi, u stanning qolgan tizimlar bilan boshqariladigan boshqa
uchastkalaridagi mashinalar va mexanizmlarning ishlashini tegishlicha
korrektirovkalaydi. Avtomatlashtirishning bosh (va iqtisodiy jihatdan ko‘proq
foydali) vazifalaridan biri – prokatlanadigan profilning o‘lchamlarini rostlashni
avtomatlashtirish bo‘lib
hisoblanadi, u uzluksiz ishlaydigan profilning
o‘lchamlarini o‘lchagichning ko‘rsatishlari asosida jo‘valar o‘rtasida oraliqni
tegishlicha avtomatik o‘zgartirish yo‘li bilan amalga oshiriladi. SHu tufayli
profil o‘lchamlarining aniqligi, metallning sifati ortadi, solishtirma metall sarfi
kamayadi. Yupqa listli mahsulot ishlab chiqarishda ayniqsa katta samaraga
erishiladi.
Prokatlaydigan asosiy uskuna jo‘valar bo‘lib hisoblanadi, ular
prokatlashning asosiy operatsiyasi – metallni deformatsiyalash (siqish) va unga
49
ko‘ndalang kesimning talab qilinadigan shaklini berishni bajaradi.
Metallni
deformatsiyalash jarayonida aylanuvchi jo‘valar prokatlashda vujudga
keladigan bosimni o‘ziga qabul qiladi va bu bosimni podshipniklarga uzatadi.
Prokat stanlarining jo‘valari ikkita asosiy guruhga – listli va sortli jo‘valarga
bo‘linadi.
2.4 - rasm. Prokat jo‘vallar:
a – listli;
b – navli prokatlash mahsulotlari uchun
List prokat stanlarining prokatlaydigan jo‘valari silliq bochkalarga ega
(2.4,
a rasm), ular kataklarda ikkita tayanchga o‘rnatiladi, bu jo‘valarni
mahkamlashning ko‘proq keng tarqalgan tipi bo‘lib hisoblanadi.
Jo‘vaning asosiy qismlari:
-
bochka – jo‘vaning
D diametrli va
L
