39
5.2-rasm.
Bo'tananing yuzasi.
1-bo'shliq,; 2-uyurma oqimlar; 3-shlyo’z tubi; 4-mat; 5-trafaret; 6-
yirik yengil zarracha va uning yo'li; 7-mayda og’ir zarracha va uning yo'li.
I - muallaq holdagi zarrachalar qatlami;
II - birlamchi kontsentratsiyalash qatlami;
III - oxirgi kontsentratsiyalash qatlami;
Avval shlyo’z tubiga og’ir minerallar cho'kadi;
ular trafaretlar
orasida to'planadi va g’adir-budir yuzada ushlab qolinadi. Yirik mayda
toshlar hamda yengil zarrachalar suv oqimi bilan shlyo’zdan chiqib ketadi.
Vaqt o'tishi bilan trafaretlar orasi va junli qoplama uyalari (ko'zlari) da
og'ir mineral zarrachalari yig'iladi. Yig'ilib-yig'ilib oxiri uyalar to'ladi va
shlyo’zga mahsulot berish to'xtatiladi. Cho'kkan maxsulot shlix deyiladi.
Shlix ajratib olinadi.
Cho’kmani ajratib olish operatsiyasi chayish deyiladi. Avval yuqori
qatlamda qolgan yengil zarrachalarni ajratib olish uchun shlyo’zga suv
beriladi. Keyin suv berish to'xtatiladi va trafaretni ajratib olishga
kirishiladi, bunda to'plangan mahsulot
suv bilan yaxshilab yuvib
tushiriladi. Bu mahsulot yog'och yoki metall kurakchalar yordamida
shlyuz tubi bo'ylab yuqoriga ko'tarib beriladi (bo'sh tog' jinslarini ajratish
uchun). Yirik bo'laklar qo'l bilan olib chiqindilar to'planadigan maydonga
jo'natiladi. Shlyuz tubida qolgan homaki kontsentrat alohida idishga yuvib
tushiriladi va shlyuz yaqinida joylashgan tozalash
dastgohlariga uchun
yuboriladi.
Junli matoni yuvish maxsus idishda amalga oshiriladi. Shlyo’zlarda
cho'kmani ajratib olish ancha qiyin, ko'p mehnat sarflanadigan operatsiya
hisoblanib, hozirgi ishlab chiharilayotgan
zamonaviy shlyuzlarda bu
jarayon avtomatlashtirilgan.
Shlyuzlarning asosiy texnologik ko'rsatkichlari: qattiq zarrachalarning
40
bo'tanadagi miqdori (bo'tananing zichligi), oqimning chuqurligi,
shlyo’zning qiyalik burchagi,
shlyuz tubining turi, shlyuzning kengligi.
Ular boyitilayotgan mahsulotning xossalariga harab tanlanadi.
Bu ko'rsatkichlar ishlab chiharish unumdorligi, ajralish va
boyitmaning sifati kabi boyitish ko'rsatkichlarini belgilaydi.
