43
minerallar muhit yuzasiga suzib chiqadi, og’irlari esa cho’kadi. Og’ir
muhit sifatida og’ir organik suyuqliklar, og’ir tuzlarning suvli eritmalari va
og’ir aralashmalar – ya'ni og’ir minerallarning o’ta mayda zarrachalarining
suv bilan aralashmasi qo’llanilishi mumkin.
Tuzlar aralashmasi va og’ir organik suyuqliklar narxining qimmatligi
va ish faoliyatini qayta tiklashning
qiyinligi tufayli sanoatda
qo’llanilmaydi. Og’ir aralashmalarda boyitish keng qo’llaniladi.
Aralashmaning barqarorligi uning asosiy xususiyatlaridan bo’lib,
boyitish jarayonida mineral zarralarning ajralish tozaligiga ta'sir qiladi.
Aralashmaning barqarorligi deganda vaqt birligida qatlam bo’yicha
berilgan zichligini saqlab turish qobiliyati tushuniladi.
Aralashmaning barqarorligi qattiq zarrachalarning cho’kish tezligi
bilan aniqlanadi va og’ir suyuqlikning zarrachalari o’lchamiga, haroratiga
va uning zichligiga bog’liq.
Aralashmaning barqarorligiga og’ir suyuqlikning tarkibini to’g’ri
tanlash, aralashmani mexanik aralashtirish va unga normallashtiruvchi
moddalar qo’shish orqali erishiladi.
Aralashmaning barqarorligini oshirish uchun unga tuproq, juda mayda
zarrachali og’irlatgichlar,
yoki suyuq shisha, oltingugurt alyuminatlar
(0,001-0,5%) qo'shiladi.
Aralashmaning qovushqoqligiga ta'sir etuvchi omillar – og’ir muhit
zarrachalarining o’lchami (qumoqlilik tarkibi)
va ularning aralashmadagi
hajmiy kontsentratsiyasi. Og’ir muhit zarrachalarining o’lchami qancha
katta bo’lsa, uning qovushqoqligi shuncha kamayadi.
Og’ir muhit aralashmasini tayyorlash quyidagicha olib boriladi:
aralashma zarrachalarini maydalash,
yanchish, tasniflash va maxsus
aralashtirgichda suv bilan aralashtirish hamda og’ir muhitda saralash
uskunasiga yuborish.
Og’ir muhit aralashmasini uzoq muddat
ishlatish uning tarkibini
boyitilayotgan mahsulot zarrachalari bilan ifloslanishiga olib keladi.
Aralashmaning dastlabki xususiyatini tiklash uchun regeneratsiya qilinadi
va jarayonga qaytariladi. Regeneratsiya jarayonida aralashmani boyitish
mahsulotlaridan ajratiladi va zarrachalar
yuzasidan aralashmani yuvib
tushuriladi. Agar og’ir muhit aralashmasi magnit xususiyatiga ega bo’lsa,
44
boyitish stolida yoki flotatsiya mashinasida tozalanadi.
Foydali qazilmalarni moddiy tarkibining har xilligi va aralashmaning
fizika-mexanik xossalari, yuqori sifatli ajralishga ega bo’lish zaruriyati va
boshqa omillar ko’p turdagi og’ir muhit saralagichlarini yaratishga sabab
bo’ldi. Ular quyidagi asosiy belgilari bilan farqlanadi:
1) qo’llaniladigan og’ir muhit aralashmasi bilan:
suv aralashmali va
havo aralashmali;
2) minerallarning ajralish sharoiti bilan: statik va markazdan qochma;
3) og’ir fraktsiyani bo’shatish usuli bilan: gidravlik va mexanik;
4) ajraladigan boyitish mahsulotlari soni bilan: ikki mahsulotli va uch
mahsulotli.
Yirik donador (o’lchami 6 mm dan katta) mahsulotlarni boyitishda
statik sharoitda ajratish asosida ishlaydigan saralagichlar qo’llaniladi.
Mayda donador (o’lchami 6-1 mm) mahsulotlarni boyitishda dinamik
sharoitda ajratish asosida ishlaydigan saralagichlar – siklon va
sentrifugalar qo’llaniladi.
Mahsulotlarni spiral orqali bo’shatadigan
barabanli saralagich rangli
va qora metall rudalarini va nometall foydali qazilmalarni boyitishda
qo’llaniladi.
Saralagichning barabani tashqi joylashgan roliklarda turadi va
yurituvchi yordamida bir daqiqada 3; 4 va 6 marta tezlikda aylanadi.
Barabanga yon tomonda joylashgan
qopqoqlarning biri orqali
aralashma yuklanadi. Bosh mahsulot yuklanadigan va yengil zarralar
bo’shatiladigan tomon tuynugi diametri og’ir fraktsiya bo’shatiladigan
tomon tuynugi diametridan kata bo’ladi.
