5.4-rasm.
Mahsulotni spiral yordamida bo’shatuvchi barabanli
saralagich.
45
1 - baraban; 2 –mahsulotni yuklash uchun tuynuk; 3 - mahsulotni
yuklash tuynugini ushlab turuvchi tirgak; 4 - yengil mahsulotni
bo’shatuvchi ariqcha; 5 - kichik harakatlantiruvchi shesterna bo’g’ini; 6 -
reduktor; 7 - tayanch gildiraklar; 8 - saralagich ramasi; 9 – og’ir
mahsulotni bo’shatuvchi ariqcha; 10 – og’ir mahsulotni bo’shatuvchi
ariqchani tayanch bo’g’ini; 11 - elevator; 12 – spiral.
Barabanning ichki yuzasida qo’sh spiral mahkamlangan bo’lib,
cho’kkan mahsulotni elevator qurilmasi tomon tashishga xizmat qiladi.
Mahsulotlarni spiral orqali bo’shatadigan barabanli saralagichlar uch
xil o’lchamda ishlab chiqariladi: D = 1800, D = 2500 va D = 3000 mm.
Barabanning uzunligi uning diametridan ikki barobar uzun. Ishlab
chiqarish
unumdorligi
boyitilayotgan
mahsulot
yirikligiga
va
saralagichning o’lchamiga qarab 20 dan 250 t/soat gacha bo’lishi mumkin.
Nazorat savollari
1.
Oltinnni gravitatsion boyitishga qanday usullar kiradi?
2.
Cho’ktirish mashinalarining ishlash prinsiplari qanday?
3.
Konsentratsion stolda boyitishning afzalligini nimada?
6 - ma’ruza
OLTIN SAQLOVCHI RUDALARNI SIANLASH JARAYONINING
FIZIK-KIMYOVIY ASOSLARI
Reja:
1.
Sianlash jaroyonining umumiy xossalari.
2. Sianlash jaroyonining kimyoviy tezligi.
3. Sianlash jarayoniga ta’sir etuvchi omillar.
Kalit so’zlar:
siyanlash jarayoni, kimyoviy tezlik, kation, anion,
oksid-gaz bo‘lim chegarasi, diffuziya.
Yuqorida o’tilgan mavzularda biz oltinni gravitatsiya usulida boyitish
va amalgamatsiya usulida ajratib olishni ko’rib chiqqan edik. Bu usullarda
oltinni ajratib olish yirik o’lchamli oltin zarrachalari uchun yuqori natija
46
beradi, lekin yirik zarrachalar bilan birga oltin rudalarida kichik o’lchamli
oltin zarrachalari ham uchraydi. Bunday kichik zarrachalarni amalda
gravitatsiya va amalgamatsiya usulida ajratib olib bo’lmaydi, shu sababli
oltin zarrachalari chiqindi tarkibida qolib ketadi.
Kichik o’lchamli oltin zarrachalarini ajratib olishni asosiy usullaridan
biri bu sianlash jarayonidir. Sianlash jarayonining asosiy mohiyati - nodir
metallarni ishqoriy va ishqoriy yer metallari bilan hosil qilgan tuzlar va
kislorod yordamida eritishdan iborat.
Sianlash jarayonida oltin va kumush kislorod yordamida Me
+1
holigacha oksidlanadi va eritmaga kompleks anion ko’rinishda o’tadi.
Jarayonning umumiy kimyoviy ko’rinishi quyidagi 2 ta ketma-ket reaksiya
orqali boradi:
2Ме + 4СN
-
+ O
2
+ 2 H
2
O = 2[Me(CN)
2
]
-
+ 2OH
-
+ H
2
O
2
(6.1)
2Ме + 4СN
-
+ H
2
O
2
= 2[Me(CN)
2
]
-
+ 2OH
-
(6.2)
Oltin bilan ko’pincha birinchi reaksiya amalga oshadi, ya'ni:
2Au + 4CN
-
+ O
2
+ 2H
2
O = 2 Au[(CN)
2
]
-
+ 2OH
-
+ H
2
O
2
(6.3)
Kumush uchun esa ikkinchi reaksiya boradi:
4Ag + 8CN
-
+ O
2
+ 2H
2
O = 4 Ag[(CN)
2
]
-
+ 4OH
-
(6.4)
Sianlash jarayoni bu elektrokimyoviy jarayondir:
Oltinning erishiga asosiy sabab uning kompleks ion hosil qilishidir
Au(CN)
2
(kumush uchun Ag(CN)
2
). Oltin va kumush juda yuqori erkin
energiyaga ega bo’lib ular sian eritmalari ishtirokida kompleks ion hosil
qilishi mumkin. Au(CN)
2
ionini hosil bo’lish erkin energiyasi ~ 277,875
kDj ga teng, kumush uchun esa Ag(CN)
2
~ 289,100 kDj ga teng. Oltin
kompleksi sian ionlarining metall yuzasida diffuziyasi sababli hosil
bo’ladi. Ular suv malekulalarini siqib chiqarib metal bilan ta’sirlashadi va
natijada oltin anion kompleks hosil bo’ladi va oltin eritmaga o’tadi:
47
Au + 2CN
-
= Au(CN)
2-
+ e (6.5)
Shunday qilib oltin ionining yo’qotilishi valent elektronning
erkinlashishi oltinning elektronlarini berilishi bilan izohlanib u
mikroelementda galvanik tok hosil qiladi va anodga aylanadi. Katod
bo’limida kislorodning qaytarilishi kuzatiladi va natijada ma’lum
miqdorda vodorod pereoksid hosil bo’ladi.
O
2
+ 2H
2
O + 4e = 4OH
-
, φ = + 0,4В (6.6)
O
2
+ 2H
2
O + 2e = H
2
O
2
+ 2OH
-
, φ = - 0,15 В (6.7)
Yuqorida keltirilgan reaksiyalar orasida sekin boradigani bu
kislorodni qaytarilishidir. Kumush yordamida bu jarayon ham tezlashadi.
Bu jarayonning mohiyati shundan iboratki molekula holidagi kislorod
parchalanib (dissotsiyalanib) atom holida o’tadi. Atom holidagi kislorod
kumush bilan reaksiyaga kirishib oksid parda hosil qiladi. Natijada
kumush kislorod molekulalarini dissotsiyalanishini tezlashtiradi va
gidrooksid ionlari hosil bo’lishiga olib keladi.
Sianlash jarayonida sian eritmasining 0,02-0,05 % li eritmasi
ishlatiladi. Oltin kompleks holda erib eritmaga o’tadi, bunda asosiy
komponentlardan biri kisloroddir. Kislorod o’rniga boshqa oksidlovchilar
ishlatish mumkin. Masalan: Natriy peroksid, Bariy peroksid va ozon.
Yuqorida keltirilgan moddalar birining kamayishi jarayonni
sekinlashishiga olib keladi. Kislorod va sian konsentratsiyasini oshib
ketishi salbiy natija beradi, chunki kislorod va sian eritmasi eritma
tarkibidagi qo’shimcha metallarni eritishga olib keladi va bu esa oltin
ajratib olishni qiyinlashtiradi.
Sianlash jarayoni olib borish temperaturasi 20-45
0
Cda olib boriladi.
Undan yuqorida sian moddasining bug’lanishi yuzaga keladi.
2.
Metallni eritishga qaratilgan kislodning diffuziyasi avvalo
diffuziyaning gaz holatdan suyuq holatga o’tishiga bog’liqdir. Gaz va
suyuqlik fazalari orasida chegara bo’lib bu chegara 2 qatlamdan iborat -
gaz va suyuq, qaysiki gazning eritmaga o’tishiga qarshilik ko’rsatadi.
Diffuziyaning 1-qatlami ikki tomon qatlamning konsentratsiya farqi
48
hisobiga kelib chiqadi. Suyuqlik chegarasidagi qatlam diffuziyasi gazlar
yuzasidagi konsentratsiya farqi sababli bo’lib, suyuqlikning barcha
massasi bo’lgan chegara qatlamidan tashqaridir. Gazning gaz holatdan
suyuq holatga o’tishi gazning suyuqlikda erishining birinchi bosqichini
asoslaydi. Bunday holat almashinishi chegara qatlamining parda
qarshiligiga va diffuziya tezligiga bog’liq.
Kislorodning erishi o’zida qiyin eruvchi gaz shaklida namoyon bo’ladi
qarshilik suyuqlik chegara qatlamida aniqlanadi.
Kislorodning suvda yoki kuchsiz sian tuzlarida erishi harakatlanuvchi
kuch gazning chegara qatlamida diffuziyasini chaqiradi, unga mutanosib
ravishda kislorodning gaz va suyuqlik yuzasidagi konsentratsiya farqi
asosiga:
R’
Д
= К
г
(Р
г
- Р
ж
),
Bunda К
г
– gaz qatlami pardasi diffuziya koeffitsenti; Р
г
– gaz
fazasidagi gaz konsentratsiyasi, yoki gazning partsial bosimi, at; Р
ж
–
gazning chegara qatlamidagi kislorod konsentratsiyasi, yoki kislorodning
| 