20
kechishini o`rganish
masalalari, global informatsion tizimlar va h.k. keltirish
mumkin. Bu kompyuterlar bir sekundda 10 trilliardlab amal bajaradi. Super
kompyuterlarning ma‘lum yo`nalish masalalarini yechishga qaratilgan turlari ham
mavjud.
Katta kompyuterlar – fan va texnikaning turli
sohalariga oid masalalarni
yechishga mo`ljallangan. Ularning amal bajarish tezligi va xotira hajmi super
kompyuterlarnikiga qaraganda bir–ikki pog`ona past.
Mini kompyuterlar hajmi va bajaradigan amallar tezligi jihatidan katta
kompyuterlardan kamida bir pog`ona pastdir.
Shuni aytish joizki, ularning
o`lchamlari tobora ixchamlashib, hatto shaxsiy kompyuterdek kichik joyni
egallaydiganlari yaratilmoqda. Bu kompyuterlar avvallari asosan harbiy maqsadlar
uchun ishlatilgan va maxfiy hisoblangan.
Shaxsiy kompyuterlar hozirda korxonalar, muassasalar, oily o`quv
yurtlarida keng tarqalgan bo`lib, ularning aksariyati IBM rusumiga mos
kompyuterlardir.
IBM rusumiga
mos kompyuterlar deganda, ularning turli kompaniyalar
ishlab chiqarishiga qaramay, ham texnik, ham dasturiy ta‘minoti mosligi, ya‘ni bir
– biriga to`g`ri kelishi nazarda tutiladi.
Noutbuk kompyuterlar. Ularning hajmi ancha ixcham bo`lib, ammo
bajaradigan amallar soni, xotira hajmi shaxsiy kompyuterlar darajasiga ko`tarilib
bormoqda. Ularning qulaylik tomonlaridan biri ham elektr energiyasidan va ichiga
o`rnatilgan batareyalardan ham uzluksiz (batareyani har safar almashtirmasdan)
ishlash mumkinligidir. Bunda batareya quvvati energiyaga ulanishi bilan o`zi
zaryad ola boshlaydi va u batareya bir necha yillarga mo`ljallangan bo`ladi.
Hozirda noutbuk kompyuterlaridan ham ixcham cho`ntak kompyuterlari
ishlab chiqilmoqda. Kompyuterning ishlash prinsipi
va tashkil etuvchilari
Kompyuterning ishlash printsipini birinchi ingliz olimi
Charliz Bebich va uning
g`oyasining mukammalshgan ko`rinishini
Djon Fon Neyman taklif qilgan. Uning
printsipi dastur asosida boshqariladigan avtomatik ravishda ketma – ket ishlash
g`oyasidan iborat. Hozirda ko`p rusumli kompyuterlar shu g`oya asosida ishlaydi.
21
Lekin keyingi paytlarda ko`p
protsessorli kompyuterlar, ya‘ni bir vaqtda
dasturning bo`laklarini ketma – ket emas, parallel bajaradigan kompyuterlar ham
yaratilganligini ko`rsatib o`tish joizdir.
Shunday qilib, kompyuter avvaldan
tuzilgan dastur asosida ishlaydi.
O`z navbatida, dastur qo`yilgan masalani kompyuterda yechish uchun
qandaydir dasturlash tilida yozilgan buyruqlar (operatorlar) ketma –ketligidir.
Dasturlash tilida tuzilgan dasturlar maxsus tarjimon
dasturlar yordamida
kompyuterlar tiliga o`tkaziladi. Kompyuter tili 0 va 1 lardan tashkil topgan,
ma‘lum qoidalar asosida yoziladigan ketma – ketliklardan iborat. Fon Neyman
printsipi bo`yicha avtomatik ravishda bajariladigan dastur avval kompyuterning
xotirasiga yuklanadi. Xotirada turgan dastur asosida dasturni tashkil etuvchi har bir
operator ishni ketma – ket bajaradi.
