O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi jizzax politexnika instituti

20 
kechishini o`rganish masalalari, global informatsion tizimlar va h.k. keltirish 
mumkin. Bu kompyuterlar bir sekundda 10 trilliardlab amal bajaradi. Super 
kompyuterlarning ma‘lum yo`nalish masalalarini yechishga qaratilgan turlari ham 
mavjud. 
Katta kompyuterlar – fan va texnikaning turli sohalariga oid masalalarni 
yechishga mo`ljallangan. Ularning amal bajarish tezligi va xotira hajmi super 
kompyuterlarnikiga qaraganda bir–ikki pog`ona past. 
Mini kompyuterlar hajmi va bajaradigan amallar tezligi jihatidan katta 
kompyuterlardan kamida bir pog`ona pastdir. Shuni aytish joizki, ularning 
o`lchamlari tobora ixchamlashib, hatto shaxsiy kompyuterdek kichik joyni 
egallaydiganlari yaratilmoqda. Bu kompyuterlar avvallari asosan harbiy maqsadlar 
uchun ishlatilgan va maxfiy hisoblangan. 
Shaxsiy kompyuterlar hozirda korxonalar, muassasalar, oily o`quv 
yurtlarida keng tarqalgan bo`lib, ularning aksariyati IBM rusumiga mos 
kompyuterlardir. 
IBM rusumiga mos kompyuterlar deganda, ularning turli kompaniyalar 
ishlab chiqarishiga qaramay, ham texnik, ham dasturiy ta‘minoti mosligi, ya‘ni bir 
– biriga to`g`ri kelishi nazarda tutiladi. 
Noutbuk kompyuterlar. Ularning hajmi ancha ixcham bo`lib, ammo 
bajaradigan amallar soni, xotira hajmi shaxsiy kompyuterlar darajasiga ko`tarilib 
bormoqda. Ularning qulaylik tomonlaridan biri ham elektr energiyasidan va ichiga 
o`rnatilgan batareyalardan ham uzluksiz (batareyani har safar almashtirmasdan) 
ishlash mumkinligidir. Bunda batareya quvvati energiyaga ulanishi bilan o`zi 
zaryad ola boshlaydi va u batareya bir necha yillarga mo`ljallangan bo`ladi. 
Hozirda noutbuk kompyuterlaridan ham ixcham cho`ntak kompyuterlari 
ishlab chiqilmoqda. Kompyuterning ishlash prinsipi va tashkil etuvchilari 
Kompyuterning ishlash printsipini birinchi ingliz olimi Charliz Bebich va uning 
g`oyasining mukammalshgan ko`rinishini Djon Fon Neyman taklif qilgan. Uning 
printsipi dastur asosida boshqariladigan avtomatik ravishda ketma – ket ishlash 
g`oyasidan iborat. Hozirda ko`p rusumli kompyuterlar shu g`oya asosida ishlaydi. 

21 
Lekin keyingi paytlarda ko`p protsessorli kompyuterlar, ya‘ni bir vaqtda 
dasturning bo`laklarini ketma – ket emas, parallel bajaradigan kompyuterlar ham 
yaratilganligini ko`rsatib o`tish joizdir. Shunday qilib, kompyuter avvaldan 
tuzilgan dastur asosida ishlaydi.
O`z navbatida, dastur qo`yilgan masalani kompyuterda yechish uchun 
qandaydir dasturlash tilida yozilgan buyruqlar (operatorlar) ketma –ketligidir. 
Dasturlash tilida tuzilgan dasturlar maxsus tarjimon dasturlar yordamida 
kompyuterlar tiliga o`tkaziladi. Kompyuter tili 0 va 1 lardan tashkil topgan, 
ma‘lum qoidalar asosida yoziladigan ketma – ketliklardan iborat. Fon Neyman 
printsipi bo`yicha avtomatik ravishda bajariladigan dastur avval kompyuterning 
xotirasiga yuklanadi. Xotirada turgan dastur asosida dasturni tashkil etuvchi har bir 
operator ishni ketma – ket bajaradi. 

Download 6,87 Mb.