5.5. Montaj kranini tanlash
Konstruksiyalar montajini samaradorligi asosan qo‘llaniladigan montaj kraniga
bog‘liq. Yig‘ma konstruksiyalar montaji uchun kran tanlash binoning geometrik
o‘lchashlari, montaj qilinayotgan konstruksiyalarning joylashishi va og‘irligi, montaj
maydonining xarakteristikasi, montaj ishlarining hajmi va davomiyligi, montaj
kranining texnik va ji xarakteristikalariga bog‘liq.
Bino konstruksiyasini qaysi kran yordamida montaj qilish, montaj qilinayotgan
konstruksiyalarini bir joyda turgan holda taxminan miqdorda ko‘tarilishini
ta’minlashini hisobga olish maqsadga muvofiq, bunda kranni mini miqdorda ko‘chib
o‘tishi lozim.
Montaj qilinayotgan konstruksiyalarmontaj og‘irligi, montaj balandligi va talab
qilinayotgan quloch uzunligi bilan xarakterlanadi.
Montaj og‘irligi bu montaj qilinayotgan konstruksiya va u bilan birgalikda
ko‘tarilayotgan kran qurilmalarning og‘irligi tushuniladi. Kranning talab qilingan yuk
ko‘tara olish qobiliyatinin aniqlash uchun binoning birga konstruksiyalardan
maksimal og‘irlikka ega bo‘lgan konstruksiya tanlanadi va tekislash qurilma, qurilish
elementlari kuchaytirish va shu kabi elementlarini tanlangandan so‘ng konstruksiyani
montaj massasi tanlanadi.
Montaj balandligi konstruksiyalarni o‘rnatilgan balandligi (otm), er sathidan
balandligi zaxirasi yoki montaj qilingan elementlarining tayanch Yuzasi (tayanchdan
konstruksiyalarni ko‘tarish balandligi),montaj qilingan konstruksiyalarning balandligi
(uzunligi va qalinligi) straxovka balandligi yoki yukni qamrab oluvchi qurilmalarning
yig‘indisi.
Kran qulochining uzunligi (relsda yuruvchi kranlar uchun) binoning kengligi
va krandan ko‘tarilgan binogacha bo‘lgan masofaga bog‘liq.
Minorali kranlar.Montaj kranini tanlash 3 ta asosiy xarakteristikalarni topish
orqali aniqlanadi:
1. Talab qilingan yuk ko‘tara olish qobiliyati (montaj og‘irligi);
2. Ilmoqning ko‘tarilish balandligi (montaj balandligi);
3.Qulochning uzunligi (5.8-rasm)
-kranning talab qilinadigan yuk ko‘tarish qobiliyati:
(Q=q
1
+q
2
)
136
Bu erda: - ko‘tarilgan yukning maksimal og‘irligi, (t) – traversa og‘irligi yoki
boshqa strok qurilmaning og‘irligi, -ilmoqning ko‘tarilish balandligi:
H=h
o
+h
zal
+h
e
+h
str
bu erda:
h
o
montaj o‘rnatilgan otmetka,(m); h
zal
balandlik zaxirasi – montaj qilingan
elementlarning tag qismi va montaj sathi orasidagi minimal masofa (odatda 0,4...1,0
m), m; h
e
- elementning montaj holatidagi eni va balndligi; h
str
- ish holatidagi
straxovkaning montaj qilingan element uchidan ilgagich bo‘lgan balandligi. (stro
joylashish 1;1...1:2, baland 1...4 m oraliqda), m.
-
kran qulochining uzunligi (kran ilmog‘i):
L=a/2+b+c+1
bu erda:
a- kran osti yo‘lining eni; m;v-kran osti yo‘lining binogacha s- binoning eni,
m:1m-xavfsiz montajni hisobga olgan holdagi elementini qabul qilish uchun zaxira.
Strelali kranlar, odatda bir qavatli svnoat binolarini montaj qilishda, karkasning
eng og‘ir elementlari montaj qilish uchun (kolonna, kran osti balkasi, stropila osti va
stropil ferma) strela qulochining eng minimum uzunligida montaj qilinishi va
nisbatan engil bo‘lgan elementlarini yig‘a olish sharoitini tekshirish (ora yopma va
yopma), ularni fermadan Yuqori ga ko‘tarish zarur va ularni ferma ustiga
joylashtirishi ya’ni strelani katta qulochida. Ilmoqning talab qilingan maksimal yuk
ko‘tarishi va ko‘tarish balandligi minorali proektga qarab analogik ravishda
aniqlanadi.Har bir montaj qilingan element uchun montaj gorizonti, elementning
hisob o‘lchamlarini bexato aniqlash zarurdir; montaj qurilmalarni joriy balandligini:
Kolonna uchun uning bor balandligi hisobga olish zarur va faqat kolonna tepa
qismidagi straxovka bo‘lagi, ferma uchun o‘rnatilgan ustunning tepa qismi, tom
yopma plitasi uchun o‘rnatilgan ferma konkasining sathi.
Shuni hisobga olish kerakki kolonna, balka va ferma montaji kranning mini
quloch uzunligida bajariladi. Shu sababli bu konstruksiyalar uchun optimal kran
tanlashda zarur bo‘lgan yuk ko‘tarish qobiliyati va ilmoq ko‘tarilishi balandligini
bilish zarur, strela quloch uzunligini aniqlash shart emas.
-
Tom yopmalar montaji uchun quloch uzunligini aniqlash metodikasi o‘zi yurar
strelali kran uchun yoki gussenezali kran uchun yoki strela – minorali kran uchun
farq qiladi.
Strelali kran uchun: (5.9
-
rasm)
Gussenitsali kran uchun texnik xarakterlarni tanlash.
137
1.AVS uchburchak A,V,S, uchburchagiga o‘xshash:
Bu erda N
kol
-o‘rnatilgan ustunning Yuqori sathi, m;
h
f
fermaning tepa qismi , m:
Talab qilingan strela qulochi.
Bu erda: a=0,5...1,0 m.
Talab qilingan ilmoqning ko‘tarilish balandligi:
2.Gussinitsali kranlar uchun (8.26-rasm).
Talab qilingan ilmoqning ko‘tarilish balandligi:
Bu erda h
o
fermaning Yuqori sathi, h
zax
balandligi zaxirasi (0,5...1,0m ),h
el
tom
yopma balandligi, m;
h
str
- strok yoki traversa balandligi (1...3m), m.
Hisoblardan kompes balandligi tushib qoladi. (5.10-rasm).
O‘zi yurar gussinkali kranning texnik xarakteristikalarini tanlash.
-Gussinitsali kran qulochini zarur bo‘lgan uzunligini aniqlash strelali kranlarga
o‘xshab aniqlanadi, faqat strelaning og‘ish burchagi kattalashadi, tgβ›2 va 2...5
oralig‘ida qabul qilinadi (agarda kran texnik xarakteristikalarida ishchi qiymat
berilmagan bo‘lsa)
- Umumiy ko‘rinishda kran tanlash ob’ekt talabiga mos ravishda 1 necha kran
ichidan tanlashdan tashkil topadi, texnologik parametrlar bo‘yicha mos kelishini
tekshirish va texnik iqtisodiy, hisob-kitob natijalari bo‘yicha Yakuniy baxolash.
Bino va inshootlarni konstruktiv echimlarini xar xilligi ularni montaj qilishning
turli usul va uslublarni qo‘llashni talab etadi. Bino barpo etish usulini tanlash uning
konstruksiv va texnologik xususiyatlari elementlarini yiriklashtirish darajasi,
konstruksiyalar ashyolari, mexanizatsiya vositalari va boshqa omillarga bog‘liq.
Konstruksiya elementlarini montaj qilish usullari montaj elementlarini
yiriklashtirish darajasi yig‘ma elementlarni montaj qilish ketma-ketligi, loyiha
holatidagi konstruksiyalarni joylashtirish usullari, elementlarni tekshirish va
vaqtincha maxkamlash vositalari va boshqa belgilariga to‘g‘ri bog‘lagan.
Konstruksiyaalarni yiriklashtirish darajasiga qarab montaj kichik elementli,
elementli, yirik blokli, komlektg‘blokli va tayyor ko‘rinishdagi montaj turlariga
bo‘linadi.
Mayda elementli montaj alohida konstruktiv elementlardan kichik elementli
montaj mehnat sarfi, turli montaj qilinayotgan elementlarning og‘irlikdagi katta farq
138
sababli montaj mexanizmlarining to‘liq yuklanmaganligi, ko‘p sonli ko‘tarishlar,
ko‘p sonli choklarni to‘xtalishlari bilan xarakterlanadi. Ba’zan konstruksiyalarda
alohida elementlarni fiksatsiyasi va yiriklashtirilgan yig‘malar uchun qurilish
havozalari qurilishlaridan foydalanish zarurati tug‘iladi. Bu usul kam samarali va
juda kam hollarda ishlatiladi.
Loyihada konstruksiyani o‘rnatish usuliga qarab montaj quyidagi turlar bo‘ladi:
Erkin montaj, bunda montaj qilinayotgan element hech qanday shartlarsiz
loyiha holatiga o‘rnatiladi. Bu usul fazoda element holatini har balandlikda
tekshirish, qotirish va boshqa jarayonlarni bajarish zaruriyati. Usulning kamchiligi
ishning murakkabligi va Yuqori mehnat sarflanishi.
Chegaralangan – erkin montajda montaj qilinatygan qurilmalarga o‘rnatiladi,
bular konstruksiyalarni joylashtirish erkinligini qisman chegaralaydi, lekin ular
vaqtinchalik mustaxkamlash va tekshirish uchun mehnat sarfini kamaytirilishiga olib
keladi.bu usul montaj qilish vaqtini kamaytirish hisobiga kran uskunasini
unumdorligini oshiradi.
Zo‘riqtirilgan montaj konduktorlar, manipulyatorlar, indikatorlar va boshqa
vositalardan foydalanishgaasoslangan, bunda konstruksiyalarni ko‘chishini o‘z
og‘irligi va tashqi ta’sirlardan to‘liq yoki berilgan chegaralarni ta’minlaydi. Bu usul
montaj aniqligini oshishini ta’minlaydi, mehnat sarfini sezilarli darajada kamaytiradi.
Bino va inshootlar konstruksiyalarini yig‘ishda quyidagi shartlarga rioya qilish
zarur:
1.
Yig‘ish ketma-ketligi montajning har bir bosqichida binoning ta’mirlangan
qismlarining mustaxkamligi va geometrik o‘zgarmasligini ta’minlashi kerak.
2.
Binoning har bir uchastkasida konstruksiyalarni o‘rnatish ta’mirlangan
uchastka quyidagi ishlarni amalga oshirishga imkon berishi kerak;
3.
Montaj, umumqurilish va maxsus ishlarning xavfsizligi, bunda ularning
bajarilishi o‘rin almashish grafishi bo‘yicha hisobga olinadi.
Konstruksiya elementlarini o‘rnatish, qabul qilingan ketma-ketlikka qarab
quyidagi usullar orqali amalga oshiriladi: deffirinsial (bo‘lingan), kompleks va
aralash (kombinatsiyalashgan).
Differensial yoki bo‘lingan usul bir tipdagi kosntruktiv elementlarni o‘rnatish
bilan xarakterlanadi, bunga vaqtinchalik va Yakuniy mustaxkamlash kiradi. Bir
qavatli sanoat binolari uchun avval barcha ustunlar o‘rnatiladi so‘ngra barcha kran
osti to‘sinlar, montaj kranini oxirgi yurishida devor elementlari osiladi. Ko‘p qavatli
turar joy binolarida devor panellari, pardevorlar, santex kabinalar va boshqa element
montaj qilinadi.
Kompleks usul – bu usul binoning bitta katakcha karkasini tashkil etuvchi turli
konstruktiv
elementlarni
ketma-ketlikda
o‘rnatish, vaqtinchalik, Yakuniy
mustaxkamlash nazarda tutiladi. Boshqa katakcha elementlarini o‘rnatish avvalgi
katakcha konstruksiyalarini loyihaviy mustaxkamlashdan so‘ng boshlanadi. Bu
sxemaning afzalligi keyingi bezatish ishlarini vaqtliroq boshlashga va montaj bilan
Yakunlangan texnologik uskunalarni katakchalarga o‘rnatish imkoniyatidir. Bu
usulni ko‘p qavatli, karkasli va karkassiz sanoat binolarni, bir qavatli metall karkasli
sanoat binolarini montaj qilishda ishlatiladi.
139
Aralash usul bo‘lingan va kompleks usullardan tashkil topadi. Aralash montaj
usulidan ko‘pincha yig‘ma temir-betondan iborat bir qavatli sanoat binolari uchun
foydalaniladi. Birinchi montaj oqimida barcha ustunlar o‘rnatiladi, ikkinchi montaj
oqimida katakchalar bo‘ylab kran osti to‘sinlarini, stropil fermalar va panel yopmalar
montaj qilinadi, uchinchi oqimda devor panellari osiladi. Bu usul har bir montaj
oqimi mustaqil montaj vositalari bilan ta’minlash imkoniyati bo‘lganda samarali
hisoblanadi. Zarur vaqtda ko‘chishli montaj barcha montaj mexanizmlari bilan
ta’minlangan bo‘lishi mumkin. Bu esa montaj ishlari muddatini samarali qisqarishiga
olib keladi.
Qurilish amaliyotida konstruksiyalarni o‘rnatishning quyidagi usullari o‘x
tasdig‘ini topgan: o‘stirish, etkazish, burilish, nadvijka va vertikal ko‘tarilish.
5.11-rasm. Bino va inshootlarni motaj qilishning asosiy metodlari.
a-o‘stirish (1...3 montaj ketma-ketligi); b-etkazish (1...3 ko‘tarilish ketma-ketligi);
v-strela tushish metodi; I…III-konstruksiyalar aylanish bosqichlari; 1-sharnirli
tayanch; 2-cho‘zish; 3-tushuvchi strela; 4-blok; 5-lebedka; g-nadvijka; 1-montaj
krani; 2-suriluvchi kosntruktiv element; 3-loyiha holatidagi element; 4-polispast
bloki; 5- lebedka; d-gidravlik ko‘taruvchilar yordamida vertikal ko‘tarilish;
1-gidravlik ko‘targich; 2-ko‘tariluvchi konstruksiya; 3-ushlab turuvchi
konstruksiyalarni olib borish; e-juft kranlar yordamida montaj; 1-montaj krani;
2-doimiy tayanch; 3-tayanchlarga konstruksiyani ko‘tarish va burish.
Elementlarni o‘rnatishni montajni 3xil usuli yordamida amalga oshirish
mumkin.Diferensial,kompleks va aralash konstruksiya montajini avvaldan o‘rnatilgan
konstruksiya ustida amalga oshiriladi va u o‘z ichiga straxovka loyixa holatiga
keltirish,tayanchlarga konstruksiya o‘rnatishni holatini tekshirish, rasstraxovka va
konstruksiyaniholatiga mustahkamlashni oladi. Usul binoni gorizontal tomoni
bo‘ylab butun uzunligi bo‘yicha binoning elementlarini ketma-ket narashivaniyasidan
tashkil topgan, xuddi shu tartibda qolgan qavatlarda ham davom ettiriladi.Montaj
elementi sifatida alohida konstruksiyalar, kattalashtirilgan chiziqli elementlar, tekis
va fazoviy bloklar bo‘lishi mumkin.Bu usul istalgan zamonaviy metod yordamida
binoni barpo etishni tashkil qilishga imkon berib, ishni istalgancha tashkil qilish,
140
barcha ishlar mexanizatsiyasini qo‘llash mumkinligi ishni davomiyligini qisqartirish
maqsadida texnologik jarayonlarni maksimal bir-biriga qo‘shishni ta’minlash.
Sanoat va fuqaro qurilishida podrashivanie yo‘naltirilgan usullar domkratdan
foydalanib mustahkamli o‘zagi va konstruksiyalarni tortish vositalari bo‘ylab amalga
oshiriladi.Ora yopmalarni ko‘tarish metodida avval barcha ora yopmalar betonlanadi,
rangli yopmani qo‘shgan holda. Domkratlar yordamida Yuqori yopmalarni
belgilangan balandlikda ko‘tariladi,odatda tayyor tosh bilan.So‘ngra, ketma-ket
o‘rnatilgan tenologiyaga mos ravishda 1ta ora yopmalarni ko‘tariladi yoki oraliq
balandlikka plita paketlari va er sathi xam.Ora yopmalar o‘zining loyihaholatiga
etganda, qolgan elementlarni ular bilan birlashtiriladi, ish bilan birga devor panellari
ham. Bu usul qavatlarni barpo etish Yuqori dan pastga tomon bajariladi.
Shuningdek qavatlarni ko‘tarish usulida birinchi qavatda hamma ora yopmalar
betonlanadi shuningdek tom yopmalar ham, ma’lum balandlikka ko‘tarilguncha,
tepadagi ora yopmada yig‘ma konstruksiyalarni Yuqori qavat uchun yig‘iladi, hamma
qavatni tosh yopma sathigacha ko‘tariladi va u bilan bog‘lanadi. Keyinchalik esa
Yuqori dagi betonlangan ora yopmada keyingi qavatni montaj qilinadi, shuningdek
qolganlarni ham shu tariqa ko‘tarilib loyiha olib kelinadi. Xuddi shu tariqa qolgan
konstruksiyalar yig‘iladi va loyiha keltiriladi.
Qurilish usuli odatda er sathida gorizontal holatda yig‘iladigan konstruksiyalar
yoki inshootlar uchun qo‘llaniladi.Loyiha holatiga konstruksiyalarni o‘zi yurar
kranlarni qo‘llab, portallar shevrlar,lebedkalar yordamida qo‘zg‘almas sharnir
atrofidagi burilish orqali amalga oshiriladi.Bu barcha montaj qurilmalari va
vositalarining vazifasi montaj qilinayotgan konstruksiyalarni gorizontal holatidan
vertikal holatga tekis ko‘tarilish va burilishini ta’minlashdan iborat.Konstruksiyalarni
ko‘tarilishdagi mustahkamligini, ayniqsa vertikal holatga o‘rnatishni Yakunlovchi
vaqtida mustahkamligini ta’minlash uchun to‘xtatishi lebedkalari va boshqa
qurilmalardan foydalaniladi, ular ko‘tarilayotgan tizim holatidan inersion kuchlarni
qabul qiladi, ko‘tarilayotgandagi yonlama shamol kuchlarini va boshqa
yuklanishlarni qabul qiladi.
Nadvijka usuli aloxida konstruksiyalarni katta fazoviy blokka yig‘ishga
asoslangan. (katta o‘lchamdagi fazoviy konstruksiyalarni betonlashida). Loyiha
holatida tayyor fazoviy konstruksiyani maxsus tekis yo‘llar bo‘ylab so‘riladi. Bunda
konstruksiya sirpanadi. (sirpanish usuli, yoki rashklarda qo‘llaniladi. (kocheniya
usuli). Bu usul sanoat binolari konstruksiyalari mantajida, maydonlarning siqilgan
sharoitda konstruksiyalarni surishda yoki montaj krlarning yuk ko‘tarish qobiliyati
etarli bo‘lmaganda qo‘llaniladi.
Vertikal ko‘tarishi usuli erda fazoviy konstruksiyani butunlay montaj qilish
bilan xarakterlanadi. Bunda ko‘targich yordamida (adatda gidravlish) loyiha
otmetkadan bir muncha balandlikka ko‘tariladiuning tagiga ushlab turuvchi
konstruksiyalarni qo‘yiladi, bunda montaj elementlarni tushuruvchi ustunlar
qo‘llaniladi. Alohida xollarda fazoviy montaj uchun tayyorlangan blok tayanchga 2 ta
sinxron ishlaydigan montaj kr/. YOrdamida ko‘tariladi va o‘rnatiladi. Elementlarni
o‘rnatish usullari ishlab chiqarilgan loyihani ajralmas qismi hisoblanadi. Montaj
metodlarni optimizatsiya aniqlovchi omillarni hisobga olgan holda texnik iqtisodiy
141
taxsil orqali amalga oshiriladi: binoning konstruktiv xususiyatlari, elementlar og‘irli,
maydon relefi va talab qilinayotgan maydon relefi, montaj uskunalar etarli va
qurilishni me’yoriy muddati.
| 