O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

43
ovozli o‘rama g‘altak, elektr toki orqali o‘tganda, diffuzorni hara-
katga keltiradigan kuchni boshdan kechiradi. Bu esa elektr tokining 
kattaligiga mutanosib ravishda tebranishini keltirib chiqaradi. Dif-
fuzerni tebranishi havoning tovush tebranishlarini yaratishdir.
2.15-rasm. Akustik tizim.
Kolonkalarning diffuzor kalaklarida (2.16-rasm) akustik to‘lqinlar 
uchun konus shaklidagi diffuzor-diafragma (3) ishlatiladi.
Harakatlanuvchi tizim qog‘oz konus va unga biriktirilgan yengil 
ovozli simli o‘rama g‘altak(5) dan iborat. Magnit zanjirda halqa 
shaklidagi doimiy magnit (1), gardishlar (4 va 7) va yadro (6) mavjud. 
Flantslar va yadro yumshoq po‘latdan yasalgan. Magnit zanjir.
Ovoz bobi faqat yadro bo‘ylab harakatlanishi mumkin. Ovoz chastotali 
elektr oqimi (tok) moslashuvchan o‘tkazgichlar orqali ta’minlanadi 
(2). O‘zgaruvchan tok, harakatlanuvchi simli o‘rama orqali o‘tganda, u 
diffuzor bilan birgalikda tebranish harakatlarini amalga oshiradi.
Diffuzor elektrodinamik kallakli kolonkalar juda kam nochiziq-
ligi bo‘lganligi va chastotaga bog‘liqligi o‘zgarmas bo‘lgan tovush 
chiqarish ko‘rsatgichiga ega ekanligi tufayli keng tarqalgan.
Karnay rezonator vazifasini bajaradigan plastik yoki yog‘och qutiga 
joylashtiriladi. Past chastotali dinamiklar (subwooferlar) old panelida 
maxsus teshikka ega bo‘lishi kerak (2-15-rasm). Bu chastotalarni 
spektrining pastki diapazonini yaxshilaydigan fazali invertordir.
Dialog (ya’ni nutq)larni markaziy kalonkaga chiqarishadi, bu 
ularning tushunarliligini oshiradi. Subvufer bosh manbasining 
joylashgan joyiga eshitish moslamalari bilan joylashtirilishi mumkin.

44
2.16-rasm. Karnay kallagining tuzilishi. 1 – gardishli doimiy magnit; 
2 – moslashuvchan o‘tkazgichlar; 3 – diffuzor diafragma; 
4, 7 – gardish; 5 – ovoz simli o‘rama g‘altak; 6 – yadro.
7-kanalli audioda qoʻshimcha kanal markaziy orqa dinamikga 
oʻtadi. 6-kanalli audio koʻpincha “5.1”, 7-kanal “6.1” sifatida yoziladi, 
bu yerda “1” sabvuferni bildiradi.
Kompyuterda ovoz kartasining mavjudligi “2” kanalli audio 
chiqishini ta’minlashi mumkin. Hozirgi vaqtda bu tizim “2.0” deb 
nomlanadi (birinchisi raqam dinamiklar soni, ikkinchisi sabvuferlar 
soni), undan oldin u oddiygina stereo tizim deb ataladi.
Birinchi ko‘p kanalli dinamik tizimlari “4.0” deb belgilanadi va 
ularning tarkibi mos ravishda to‘rtta dinamikdan, ikkita old va ikkita 
orqadan iborat. Bunday akustika o‘yinlarda yaxshi effektlar beradi, uch 
o‘lchovli ovoz yaratadi. 4.0 tizimi yordamida musiqa tinglash mumkin, 
ammo ovoz oddiy ikkita dinamikda olinadigan ovozdan unchalik farq 
qilmaydi. Nomidan ko‘rinib turibdiki, akustikada “4.1” qo‘shilgan 
sabvufer tizimlar hali ham 4 kanalli bo‘lib qolmoqda. Past chastotali 
signallar maxsus krossover yordamida ajratilgan.
Keyingi turdagi dinamik tizimlar allaqachon to‘liq huquqli
6 kanalli ovozga ega. “5.1” akustikasi to‘plamlariga ikkita old dinamik, 
ikkita orqa dinamik, bitta markaziy dinamik va sabvufer kiradi. “4.1” 
akustikasi bilan taqqoslaganda, markaziy radiator paydo bo‘ldi. U 
filmlarda tez-tez ishlatiladigan Dolby Digital formatiga mos kelish 
kerak, ayniqsa, belgilar dialogi markaziy karnay orqali uzatiladigan 
DVD larda.

45
Bundan tashqari, “5.1” akustikasi DTS va Dolby Pro Logic 
dekoderlari bilan jihozlanishi mumkin. Shunday qilib, 5.1 tizimlar uy 
kinoteatri uchun zarur bo‘lgan minimaldir.
Ammo ishlab chiqaruvchilar bu yutuqlarda to‘xtashmaydi. “7.1” 
va “7.2” 8 kanalli tizimlar ham ishlab chiqilgan. Ular juda o‘xshash. 
Ushbu akustikada yana ikkita dinamik qo‘shiladi – orqa markaziy. 
Bundan tashqari, “7.2” tizimida qo‘shimcha sabvufer paydo bo‘ladi, 
ammo bosh kanali bir xil bo‘lib qoladi. Shuning uchun bu “o‘sish” 
hech qanday maxsus effekt bermaydi. Agar siz bunday akustikani 
sotib olishga qaror qilsangiz, Doulby digital Surround EX yoki DTS 
Surround EX-dan uyda bahramand bo‘lish mumkin, bu faqat eng 
zamonaviy kinoteatrlarda eshitiladi.

Download 6,82 Mb.