6
1-MAVZU. AKTNI TA’LIMDA QO‘LLANILISHI KONSEPSIYALARI. ZAMONAVIY
O‘QUV-TEXNIK VOSITALARI
REJA:
1)
Kursning maqsadi va vazifalari.
2)
Ta’lim jarayonida Axborot texnologiyalarini qo‘llashning zamonaviy
tendensiyalari, ilg‘or texnologiyalari tavsifi va rivojlanish omillari.
3)
Ta’lim jarayoniga axborot texnologiyalarini qo‘llash borasidagi dolzarb
vazifalar va ustuvor yo‘nalishlari.
4)
Zamonaviy axborot texnologiyalari o‘quv texnik vositalari: kompyuter
sinflari, multimedia proektorlar,
interaktiv elektron doska, Smart mobil qurilmalar hamda
ular bilan ishlash usul va vositalari, turli operatsion tizimli va boshqa ko‘rinishdagi
ilovalar tasnif va tavsifi, foydalanish tartibi.
Qo’llaniladigan ta’lim texnologiyalari: FSMU texnologiyasi, Blis-so’rov texnologiyasi, Qor bo’ron
metodi, «Nima uchun?» sxemasi texnologiyasi, Insert texnologiyasi, “bilaman. bilishni xohlayman. bilib oldim”
metodi, Klaster.
Adabiyotlar: A1;A2; A4; Q1; Q2; Q3; Q4; Q5; Q6; E1; E2;
Respublikamizda jahon makonining axborot infratuzilmalari va milliy axborot –
hisoblash tarmoq integrtsiyasiga mos keluvchi milliy
tizimini yaratish iqtisodiyot, boshqarish,
fan va ta’lim samaradorligining muhim omili bo’lmoqda. Bu muammolar ancha murakkab va
ayni paytda respublikamiz uchun dolzarbdir. Hozirda olib borilayotgan iqtisodiy, tuzilmaviy va
boshqa o’zgarishlarni amalga oshirish natijalari respublikamizda axborotlashtirish bilan bog’liq
muammolarni qanday va qaysi muddatlarda hal etishga ham bog’liqdir. XX asr o’rtalariga kelib
tezkor mashina mexanizmlardan foydalanilana boshlandi, murakkab texnika va texnologiyalarni
o’ylab topildi. Ko’pgina masalalarni hal qilish jarayonida axborot hajmi behisob bir majmuaga
aylandi hamda bu axborotlarni yig’ish va uzatish vositalarini yaratish, ularni vaqtida qayta
ishlab, boshqarish uchun zarur bo’lgan choralarni belgilab chiqish kerak bo’lib qoldi. Ko’pchilik
vazifalarni bajarishda boshqarish jarayonlarini takomillashtirish, axborot tizimini joriy etish,
mutahassislarni kompyuterda ishlashga o’rgatish muhim ahamiyatga ega.
Ta’limni kompyuterlashtirish tarixan XX asrning 50-yillariga borib taqaladi. Uning
o’tmishdoshi dasturlashtirilgan ta’lim bo’lib, undan ommaviy foydalanish o’tgan asrning 50-
yillariga to’g’ri keladi.
Jamiyatda paydo bo’lgan har qanday yangilik singari dasturlashtirilgan ta’limning ijobiy
tomonlari bilan birga ayrim kamchiliklari ham mavjud edi.
Shunga qaramasdan,
dasturlashtirilgan ta’lim o’quv-tarbiya ishlarida chuqur ijobiy o’zgarishlarga sabab bo’ldi.
Mutaxassis va o’qituvchilar o’quv materialini tahlil qilishning yangi uslubiyotini o’zlashtirib
oldilar, o’quv materiali bo’yicha axborotlarni qabul qilish, ularni atroflicha mustahkamlash,
sinash yagona tizimga aylandi. Ta’limda amal qiladigan teskari aloqa yangicha ahamiyat kasb
etdi. Mavzularni to’liq o’zlashtirish uchun psixologik, pedagogik, didaktik, uslubiy zamin
yaratildi.
Iqtisodiy
jihatdan qimmatga tushushi, tashkiliy qurilishidagi zaif tomonlar mavjudligi
sababli XX asrning 70-yillariga kelib dasturlashtirilgan ta’limga tadqiqotchilarning qiziqishi
ma’lum darajada susaydi. Garchand dasturlashgan ta’lim sohasidagi izlanishlar ancha kamaygan
bo’lsa-da, uning qobig’ida yangi yo’nalish — ta’limni kompyuterlashtirish muammosi paydo
bo’ldi.
Kompyuterning ta’lim-tarbiya sohasidagi ahamiyati beqiyos. U ta’lim tizimini ma’muriy
boshqarishdan tortib alohida maktab faoliyatini tashkil etish, boshqarish, nazorat qilishgacha,
o’quv fanlarini o’rganishni tashkil qilishdan tortib o’quvchilarning individual mashg’ulotlarini
tashkil etishgacha bo’lgan muammolarni qamrab oladi. Kompyuter ma’lumotlarni saqlovchi,
ularni
qayta ishlovchi, turli shakl va usullarda o’quvchilarga yetkazuvchi o’ta qulay vosita
sifatida tan olinmoqda. Ta’lim-tarbiya ishiga kompyuterlarning tatbiq qilinishini insoniyat
tarixida kitobning paydo bo’lishi, uning o’rni va ahamiyatiga qiyoslash mumkin. Zero, kitobdan
ma’lumotlarni saqlash va tarqatish maqsadida foydalanilsa, kompyuterdan dars jarayonida
7
o’quvchilarga bilim berishda foydalaniladi. Ikkinchidan, kompyuterning ta’lim berishdagi
vazifasi dars jarayoni bilan chegaralanmaydi. O’quvchilar u bilan mustaqil ishlab,
hatto uyda
ham bilim olishlari mumkin. Uchinchidan, kompyuter tarmoqlaridan foydalanish, masofadan
o’qitish hozirgi kun uchun orzu bo’lmay qoldi. Bu nogiron bolalar uchun ta’lim olishning
yagona imkoniyati, iqtidorli, o’ta qiziquvchan talabalar uchun mustaqil ta’lim olish vositasi.
Kompyuterli o’qitishning afzalliklari juda ko’p: o’quvchilarda ma’lum malakalarni
shakllantirish vaqti qisqaradi; mashq qilinadigan
topshiriqlar soni oshadi; o’quvchilarning
ishlash sur’ati jadallashadi; kompyuter tomonidan faol boshqarishni talab qilinishi natijasida
o’quvchi ta’lim sub’yektiga aylanadi; o’quvchilar kuzatishi, mushohada qilishi qiyin bo’lgan
jarayonlarni modellashtirish va bevosita namoyish qilish imkoniyati hosil bo’ladi;
kommunikatsiya vositalaridan foydalangan holda darsni uzoqdagi manbalar bilan ta’minlash
imkoniyati hosil bo’ladi; kompyuter bilan muloqot didaktik o’yin xarakterini oladi va bu bilan
o’quvchilarda o’quv faoliyatiga motivatsiya kuchayadi va hokazo. Shu sababli ta’limni
kompyuterlashtirish muammolarini hal qilish bo’yicha barcha iqtisodiy rivojlangan
mamlakatlarda, ular bilan bir qatorda respublikamizda ham turli yo’nalishdagi ilmiy tadqiqot
ishlari o’tkazilmoqda.
Manbalar tahlili shuni ko’rsatadiki, ta’limda kompyuterdan foydalanish o’quv
predmetlarini o’qitish jarayonini kompyuterlashtirish muammolari bilan bog’liq holda
kompyuterning o’quvchilar aqliy taraqqiyotiga ta’siri (B.F.Lomov, K.M.Gurovich);
aqliy
faoliyatni
bosqichma-bosqich
shakllantirish
nazariyasi
(P.Ya.Galperin,
N.F.Talizina);
dasturlashtirilgan ta’lim nazariyasi (B.P.Bespalko); inson-mashina o’zaro faoliyati nazariyasi
(A.CHapanis,
G.Pesk);
kompyuter
bilan
foydalanuvchi
muloqotini
tashkil
qilish
(A.M.Dovgyallo); o’quv faoliyatini loyihalash (E.I.Mashbits); dastur vositalarini yaratishga
qo’yiladigan ergonomik talablar (D.Meyter, N.Bondarovskaya) kabi qator muammolar tadqiq
qilingan bo’lib, bizning tadqiqotimiz ularning u yoki bu jihatlari bilan bog’liq. Boshqacha
aytganda, yuqorida nomlari tilga olingan olimlarning tadqiqotlari bizning ilmiy izlanishlarimiz
uchun nazariy asos sanaladi.
Texnologiya grekcha so’z bo’lib, texnos―san‘at, mahorat, logos – ―ta‘limot, degan
ma‘nolarni bildiradi.
Hozirgi kunda pedagogik texnologiya tushunchasiga har xil ta‘rif berilmoqda va turlicha
talqin qilinmoqda. Pedagogik texnologiyaga hozirgacha 300 dan ortiq ta‘riflar berilgani ma‘lum.
Shularning ichida eng ma‘quli deb YuNESKO ta‘rifi ekanligi aniqlangan. Chunki berilgan
ta‘rifda dialektik qonuniyatlar mavjud bo’lib, u quyidagicha:
