6
qovushqoqligi,
s
M
2
;
n
- valning aylanishlar soni, min
-1
;
p
-
ishqalanuvchi sirtlar
o`rtasidagi solishtirma bosim,
MPa
.
Tutashmalar
ishqalanish
jarayoni aniq rejimining
bilan
bog`liqligini grafik ko`rinishda
tasvirlash mumkin (2.4-rasm).
funktsiysidan
ishqalanish
koeffitsienti
f
va
moy
qatlamining qalinligi
h
ni qo`yib,
grafikdan
kr
qiymatni aniqlash
mumkin. U
I suyuq va
II quruq
ishqalanish
chegaralarini
aniqlaydi.
kr
ning
kritik
qiymatida
ishqalanish
koeffitsienti va moyli qatlam
qalinligi minimal qiymatga ega
bo`ladi.
Suyuq ishqalanishda mashina detalining eng kichik yeyilishi va ishqalanish kuchini
yengish uchun eng kam energiya sarflanishi kuzatiladi.
Ishqalanish kuchini mavjud bo`lgan ishqalanish nazariyalari asosida aniqlanadi.
Ishqalanishning mexanik nazariyasiga asosan birinchi bo`lib 1699 yilda frantsuz fizigi
Amonton tomonidan ishqalanish qonuni tuzilgan va u quyidagi tenglama bilan ifodalanadi:
N
F
=
,
bu
yerda
F
-
ishqalanish kuchi,
N
;
-ishqalanish koeffitsienti;
N
- normal yuklanish,
N
.
Frantsuz fizigi Kulon 1785 yilda yuqoridagi tenglamaga
ishqalanuvchi sirtlarning
adgezionli ushlab qolishini hisobga oluvchi o`zgarmas qo`shiluvchi kiritdi:
N
A
F
+
=
,
bu yerda
A
-o`zgarmas qo`shiluvchi.
Ingliz fizigi Bouden ishqalanish kuchini aniqlash uchun quyidagi tenglamani taklif
qildi:
S
S
F
F
F
A
P
Q
+
=
+
=
,
bu yerda
Q
F
-metal birikmalarni
qirqilishga qarshiligi,
N
;
P
F
- qattiqligi kichik metalni
qattiqligi katta metal tomonidan plastik siqib chiqarishga ko`rsatadigan qarshiligi,
N
;
-
kesilishning urinma kuchlanishi,
2
sm
N
;
A
S
-
kontaktning haqiqiy maydoni,
2
sm
;
-
metalning siqib chiqarishga solishtirma qarshiligi,
2
sm
N
;
S
- ishqalanish yo`lakchasining
ko`ndalang kesimi,
2
sm
.
Rus fizigi B.V. Deryagin ishqalanishning molekulyar nazariyasini rivojlantirdi va
ishqalanish qonunini quyidagi ko`rinishini taklif qildi:
(
)
p
p
S
F
−
=
0
1
bu yerda
F
- ishqalanish kuchi,
N
;
1
-ishqalanish koeffitsienti;
S
- kontaktning haqiqiy
maydoni,
2
sm
;
0
p
-molekulyar o`zarota`sirning solishtirma kuchi,
2
sm
N
;
p
-
solishtirma
bosim,
2
sm
N
.
