53
mahsulotni – M, Yalpi daromadni – YAD, foydani – F deb belgilasak,
quyidagi
formulalar hosil bo’ladi:
Ê
Ì
ÊU
;
Ê
YAD
ÊU
;
Ê
F
ÊU
.
Samaradorlikni aniqlashda bu ko’rsatkichlardan tashqari mahsulotning mehnat
sig’imi, material sig’imi, energiya sig’imi degan ko’rsatkichlar ham qo’llanilib, ular
ishlab chiqarilayotgan mahsulotning har bir birligini yaratish uchun ketgan, yoki
ishlab chiqarish uchun zarur bo’lgan mehnat, energiya va moddiy ashyolar miqdorini
ifodalaydi.
Bu ko’rsatkichlarning har biri ishlab chiqarishda qatnashgan turli omillar
samaradorligini ifodalab, bir-biri bilan chambarchars bog’liq va bir-birini to’ldiradi.
Ishlab chiqarish samaradorligini oshirish uchun unga ta’sir qiladigan omillarni
ham bilish zarurdir. Ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga
bir qancha omillar
ta’sir qiladi:
1) fan-texnika taraqqiyotni tezlashtirish va uning natijalarini tezlik bilan ishlab
chiqarishda qo’llash;
2) ishlab chiqarishni ratsional joylashtirish, ixtisoslashtirish va kooperatsiyalash;
3) iqtisodiyotning tarkibiy qismlarini va uning tashkiliy bo’g’inlarini
o’zgartirish;
4) ishlab chiqaruvchilarni rag’batlantirish va ularning faolligini oshirish;
5) mavjud tabiiy, moddiy va mehnat resurslaridan oqilona,
tejab-tergab
foydalanish, yangi, arzon, sifatli xomashyo va energiya turlarini, ekinlarning yangi
hosildor navlarini, chorva mollarining mahsuldor zotlarini topib ishlab chiqarishga
joriy qilish;
6)
kishilarning bilim saviyasini, malakasini oshirish, yetuk ishchi va
mutaxassislar tayyorlash.
Bular ichida fan-texnika taraqqiyoti omili hozirgi kunda respublikamiz uchun
dolzarb va muhim ahamiyat kasb etadi. Fan-texnika taraqqiyotining evolyutsion va
revolyutsion shakllari farqlanadi. Evolyutsion shaklda
rivojlanish deganda, FTTning
mavjud texnologiyasi asosida, mashinalar va uskunalar qisman modernizatsiyalash
asosida rivojlanishi tushuniladi.
Revolyutsion shaklda rivojlanishi deganda esa, fan-texnikaning bir qancha
sohalarida birdaniga katta o’zgarishlar bo’lib, texnikaning eng so’nggi yangiliklarini,
avlodlarini ishlab chiqarishda qo’llash, printsipial yangi texnologik tizimga o’tish
tushuniladi.
