Investitsion faoliyatga qo‘yiladigan asosiy talablar.
Moliyaviy barqarorlikni ta’minlash maqsadida sug‘urtalovchi (qayta
sug‘urtalovchi) o‘z aktivlarini ishonchlilik, likvidlilik, diversifikatsiya va
daromadlilik tamoyillari asosida joylashtirish shart.
Investitsiya
faoliyatini
amalga
oshirishda
sug‘urtalovchi
(qayta
sug‘urtalovchi) quyidagi asosiy shartlarni bajarishi lozim:
investitsiyalarni va ular bilan bog‘liq risklarni omilkorlik bilan boshqarish;
axborot tiniqligi va maxfiyligini ta’minlash.
Investitsiyalarni va ular bilan bog‘liq risklarni omilkorlik bilan boshqarish
sug‘urtalovchi (qayta sug‘urtalovchi) tomonidan quyidagi yo‘llar bilan
ta’minlanadi:
119
sug‘urtalovchi (qayta sug‘urtalovchi)ning investitsiya faoliyatini asosiy
yo‘nalishlari ko‘rsatilgan investitsiya siyosatini tasdiqlash;
investitsion faoliyatni tashkil etishga, zarurat bo‘lganda, investitsion
maslahatchilarni, investitsion aktivlarni ishonchli boshqaruvchilarni yoki qimmatli
qog‘ozlar bozorining boshqa professional ishtirokchilarini jalb qilish;
investitsiya obyektlarini tahlil qilish va olingan daromadlilikni davriy
baholash va sh.k.
Axborot tiniqligi va maxfiyligini ta’minlash quyidagi yo‘llar bilan amalga
oshiriladi:
qonunchilik talablariga muvofiq tarzda ma’lumotlarni oshkor qilish;
amalga oshirilgan investitsiyalar to‘g‘risida ta’sischilar oldida yillik hisobot
berish;
sug‘urtalovchi (qayta sug‘urtalovchi)ning investitsion siyosatiga muvofiq
ravishda sug‘urtalovchi (qayta sug‘urtalovchi) xodimlari va boshqaruv organi
a’zolari tomonidan xizmat va maxfiy axborotlardan foydalanish.
Sug‘urtalovchi (qayta sug‘urtalovchi) investitsion faoliyatni amalga
oshirishda quyidagilarga majbur:
a) qonunchilik talablariga rioya qilish;
b) moliyaviy, texnik, axborot resurslari mavjudligini ta’minlash;
v) investitsion riklarni to‘laqonli baholashni amalga oshirish va samarali
qarorlar qabul qilish uchun malakali xodimlar bilan ta’minlash;
g) javobgar shaxsning mablag‘larni investitsiya qilish maqsadga muvofiqligi
to‘g‘risidagi yozma xulosalarini olish;
d) javobgar shaxsning Nizom bilan o‘rnatilgan malaka talablariga mos
kelishligini ta’minlash.
Sug‘urtalovchi (qayta sug‘urtalovchi) investitsion faoliyat bilan bog‘liq
bo‘lgan va sug‘urtalovchi (qayta sug‘urtalovchi)ning to‘lovga qobiliyatiga salbiy
ta’sir ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan risklarni boshqarish tizimini tashkilga etishga
majbur.
Investitsion faoliyatni amalga oshirish tartibi
120
Sug‘urtalovchi (qayta sug‘urtalovchi) har yili kelasi yil uchun investitsion
siyosatini ishlab chiqadi va bu siyosat sug‘urtalovchi (qayta sug‘urtalovchi)ning
Kuzatuv kengashi yoki boshqa vakolatli organi tomonidan joriy yilning 20
dekabriga qadar tasdiqlanadi.
Investitsion siyosat quyidagi asosiy elementlarni nazarda tutishi kerak:
investitsion faoliyatni amalga oshirish bilan bog‘liq bo‘lgan risklar tahlili;
investitsion faoliyat obyektlari bo‘yicha sug‘urtalovchi (qayta sug‘urtalovchi)
aktivlarini uzoq muddatli taqsimlash;
sug‘urtalovchi (qayta sug‘urtalovchi) aktivlarini investitsion faoliyat
obyektlari, jug‘rofiy hududlar va iqtisodiyot tarmoqlari bo‘yicha taqsimlash
limitlari;
investitsion faoliyatning ma’lum obyektlariga investitsiya qilishni chegaralash
yoki ta’qiqlash;
javobgar shaxslar uchun sug‘urtalovchi (qayta sug‘urtalovchi) aktivlarini
investitsiya qilishda qaror qabul qilish bo‘yicha vakolatlari va cheklovlari
chegaralarini belgilash;
javobgar shaxslar uchun qo‘shimcha malaka talablari;
javobgar shaxs tomonidan ekspertiza o‘tkazish va xulosa tayyorlash tartibi;
investitsion faoliyat bilan bog‘liq og‘irlashgan sharoitlarning oqibatlarini
yumshatish bo‘yicha favqulotda holatlardagi harakatlar rejasi.
Javobgar shaxs mablag‘larni investitsiya qilish haqidagi qarorni qabul
qilguniga qadar zaruriy hujjatlarni (biznes-reja, hisobotlar va sh.k.) yig‘adi va
mablag‘larni investitsiya qilishning maqsadga muvofiqligi nuqtai nazaridan
ekspertiza o‘tkazadi. Javobgar shaxs ekspertiza natijalari bo‘yicha zaruriy
hujjatlarni olganidan keyin bir hafta muddat ichida yozma shaklda o‘zining
xulosasini tayyorlaydi.
O‘zbekiston Respublikasi moliya vazirining 2008-yil 22 apreldagi 41-sonli
buyrug‘i bilan tasdiqlangan “Sug‘urtalovchilar va qayta sug‘urtalovchilarning
to‘lov qobiliyati to‘g‘risidagi nizom”ning IV bo‘limida sug‘urtalovchilar (qayta
sug‘urtalovchilar) aktivlarini joylashtirishga oid talablar o‘rnatilgan. Unga ko‘ra:
121
sug‘urtalovchi (qayta sug‘urtalovchi) boshqa yuridik shaxslarning ustav
kapitallariga joylashtirgan aktivlarining umumiy summasi, agar qonun hujjatlarida
boshqacha qoida nazarda tutilmagan bo‘lsa, sug‘urtalovchi (qayta sug‘urtalovchi)
ustav kapitalining 50 foizi miqdori bilan chegaralanadi;
sug‘urtalovchining (qayta sug‘urtalovchining) har qanday bitta yuridik
shaxsning ustav kapitalida ishtirok etish ulushi ushbu yuridik shaxsning ustav
kapitalining 30 foizidan oshmasligi shart (agar qonun hujjatlarida boshqa qoida
nazarda tutilmagan bo‘lsa), sug‘urta faoliyati, shuningdek sug‘urta faoliyatini
ta’minlashga yo‘naltirilgan faoliyatni amalga oshiradigan sho‘’ba korxonalar
bundan mustasno;
sug‘urtalovchining (qayta sug‘urtalovchining) aktivlari ko‘chmas mulk
obyektlariga joylashtirilganda, sug‘urtalovchi (qayta sug‘urtalovchi) aktivlarining
50 foizidan ortig‘ini bitta yer uchastkasi yoki ko‘chmas mulkning boshqa
obyektiga yoxud bitta obyekt sifatida ko‘rilishi mumkin bo‘lgan yer uchastkalari
va ko‘chmas mulk obyektlari majmuiga joylashtirishga yo‘l qo‘yilmaydi;
sug‘urtalovchining (qayta sug‘urtalovchining) aktivlarini bank omonatlariga
(depozitlariga) joylashtirishda, bitta tijorat bankiga joylashtirilgan omonat
sug‘urtalovchi (qayta sug‘urtalovchi) aktivlarining 40 foizidan oshmasligi shart;
sug‘urtalovchining (qayta sug‘urtalovchining) aktivlarini kredit tashkilotlarida
(tijorat banklaridan tashqari) omonatlarga (depozitlarga) joylashtirishda,
omonatlarning
(depozitlarning) umumiy summasi sug‘urtalovchi (qayta
sug‘urtalovchi) aktivlarining 10 foizidan oshmasligi shart;
sug‘urtalovchi (qayta sug‘urtalovchi) aktivlarini bitta yuridik shaxsning ustav
kapitaliga joylashtirish yoki bitta yuridik shaxsda ishtirok etish bo‘yicha boshqa
huquqlari, agar qonun hujjatlarida boshqa qoida nazarda tutilmagan bo‘lsa,
sug‘urtalovchi (qayta sug‘urtalovchi) aktivlarining 30 foizidan oshmasligi shart;
sug‘urtalovchi (qayta sug‘urtalovchi) aktivlarini quyidagi yo‘llar bilan
joylashtirish taqiqlanadi:
intellektual mulkka qo‘yilmalar (dasturiy ta’minot, ma’lumotlar bazasi,
adabiyot, firma nomlari va tovar belgilarini xarid qilish bundan mustasno);
122
mazkur Nizomda nazarda tutilgan hollardan tashqari, jismoniy va yuridik
shaxslar bilan qarz shartnomasini tuzish (moliyaviy yordam berish);
sug‘urtalovchi (qayta sug‘urtalovchi) o‘z ta’sischilari, aksiyadorlari va
xodimlariga, shuningdek u bilan hayot sug‘urtasi shartnomasini tuzgan sug‘urta
qildiruvchilarga ushbu shartnomalar bilan kafolatlangan qarzlar berishga haqli.
Bunda berilgan qarzlarning umumiy summasi sug‘urtalovchining (qayta
sug‘urtalovchining) ustav kapitalining 10 foizidan oshmasligi shart;
sug‘urtalovchi (qayta sug‘urtalovchi) o‘z mablag‘lari manbalari summasining
30
foizidan
oshgan
hajmdagi
qarzlarni
(moliyaviy
yordamni)
faqat
Davsug‘urtanazoratni xabardor etgandan so‘nggina, olishga haqli;
sug‘urtalovchi (qayta sug‘urtalovchi) kassa va/yoki hisob (valyuta) va boshqa
bank raqamlarida o‘tgan o‘n ikki oy mobaynida hisoblangan sug‘urta tovonlari
summasining 3 foizidan kam bo‘lmagan miqdorda pul mablag‘lariga ega bo‘lishi
shart;
sug‘urtalovchi (qayta sug‘urtalovchi) tomonidan bog‘liq shaxslarga imtiyozli
shartlarni taqdim etish taqiqlanadi.
Imtiyozli shartlarni taqdim etish quyidagilarni anglatadi:
mohiyati, maqsadi, o‘ziga xos xususiyatlari va tavakkalchiligiga ko‘ra,
sug‘urtalovchi (qayta sug‘urtalovchi) boshqa shaxslar bilan, agar ular bilan alohida
munosabatlar bo‘lmagan taqdirda, tuzmaydigan bitimni tuzishi;
sug‘urtalovchi (qayta sug‘urtalovchi) foydasiga boshqa mijozlardan talab
qilinadigan summalardan kam bo‘lgan foizlarni, badallarni undirish,
investitsiyalarning ta’minoti sifatida garovga qabul qilish, shuningdek, boshqa
to‘lovlarni qabul qilish;
yetarli asoslarsiz investitsiya mablag‘larining qaytarilishini kechiktirish;
sug‘urtalovchining (qayta sug‘urtalovchining) bog‘liq shaxslar bilan
faoliyatining ko‘rsatkichlari sug‘urtalovchi (qayta sug‘urtalovchi) tomonidan bitta
yoki barcha bog‘liq shaxslarda joylashtirilgan aktivlar summasining sug‘urtalovchi
(qayta sug‘urtalovchi) ustav kapitaliga nisbati sifatida aniqlanadi:
123
yoki
bu yerda:
СK - sug‘urtalovchining (qayta sug‘urtalovchining) barcha bog‘liq shaxslar
|