Tovushning fizik-akustik tabiati - tovushning balandligi, kuchi,
tembri, cho‗ziqligi, ularning eshitilish xususiyatlari.
Gers - tebranayotgan jismning (mas., un paychalarining) tinch
holatdagi nuqtadan ikki (qarama-qarshi) tomonga bir marta borib
kelishi. Ovozning past yoki balandligi gerslar miqdori bilan belgilanadi.
Tovush balandligi – o‗pkadan kelgan havoning nutq organiga
urilishi natijasida hosil bo‗lgan tebranishning sekundlik miqdoriga
bog‗liq bo‗ladi. Havoning sekundlik tebranish miqdori qancha ko‗p
bo‗lsa, yuzaga kelgan tovush shuncha baland chiqadi va, aksincha.
Tovush kuchi – nutq organiga havoning bergan zarbi bilan
o‗lchanadi. Ammo tovush kuchi tovush balandligi emas. Kuchli tovush
past bo‗lishi ham mumkin. Tovush kuchi zarbdan hosil bo‗lgan
tebranishning har bir silqinishidagi zarb yo‗nalish bo‗yicha borib qaytish
oralig‗i bilan belgilanadi. Uni fiziklar tilida tebranish amplitudasi
deyiladi. Tеbranish amplitudasi detsibal bilan o‗lchanadi.
Tovush cho‗ziqligi – o‗pkadan kelgan havoning nutq organiga
urilish davomiyligi bilan o‗lchanadi. Yа‘ni u tovushga ketgan vaqt bilan
bog‗liq bo‗ladi. Tovush cho‗ziqligi ularning artikulyatsiya usuli bilan
ham bog‗liqdir. Odatda, portlovchi tovush oniy, sirg‗aluvchi cho‗ziqroq,
sonor va unlilar nisbatan eng cho‗ziq tovushlar hisoblanadi. Tovushlar
cho‗ziqligi msek.(milliy sekund-sekundning mingdan bir bo‗lagi)birligi
bilan o‗lchanadi.
Tovush tembri (sifati)qator tovush tonlari xususiyati bilan
o‗lchanadi. Tovush tonlari asosiy ton, yordamchi ton, shovqindan iborat.
Mashina ijodi - san‘at asarlarini avtomatik tarzda yaratish
jarayoni. Bugungi kunda ijodni to‗la modellashtirishga erishilgani yo‗q,
lekin bu sohada sezilarli yutuqlar qo‗lga kiritilgan. Jumladan, kompyuter
yordamida
musiqalar
yaratilishi,
treker-dasturlar,
sintezatorlar,
sekvensorlar yordamida bir turdagi melodiya- lar va tovushlar
generatsiyasi oqibatida elektron musiqalarning yaratilishi, matnning
151
avtomatik generatsiyasi yordamida she‘rlar, ertaklar - umuman matnlar
yaratilishi, rasmlar generatsiyasi va kompyuter grafikasi yordamida kino
va o‗yinlarning yaratilayotganligi (ayniqsa, strategiya va harbiy
manyovrlarga asoslangan kompyuter o‗yinlari) kabilar mashina ijodiga
misol bo‗la oladi.
