O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti s. Eshtemirov, F. M. Nazarov

187 
Ko‗rsatkichdan qiymat berish buyrug‗ining chap tarafidan foydalanish 
mumkin. Bu holda u qandaydir qiymatni oladi va shu qiymatni o‗sha adresga yozib 
qo‗yadi. Ushbu holatni quyidagi dasturni tahlil qilish bilan tushunish mumkin.
#include  
using namespace std; 
int main( ) 
{ 
int *p, x=100; cout <<"x ning eski qiymati= "<p=&x; cout<<"x o`zgaruchining adresi= "<
*p=213; 
cout<<"x ning yangi qiymati= "<system(―pause‖); 
return 0; 
} 
Dastur natijasi quyidagicha bo‗ladi: 
x ning eski qiymati= 100 
x o‗zgaruvchining adresi= 0x28ff44 
x ning yangi qiymati= 213 
Shuningdek, ko‗rsatkich yordamida u ko‗rsatgan adresdagi qiymatning ustida 
inkrement va dekrement amallarini bajarish mumkin. Bunda ko‗rsatkich qavs 
ichida yozilishi shart. Chunki inkrement va dekrement amallari ko‗rsatkichga 
nisbatan oldin bajariladi. Buni quyidagi dastur misolida tushunish mumkin. 
#include  
using namespace std; 
int main( ) 
{ 
float x=54.25, *p1; cout <<‖x="<p1=&x; cout <<"x ning adresi="<
(*p1)++; cout <<"x="<(*p1)++; cout <<"x="<(*p1)--; cout <<"x="<*p1=13; cout <<"x="<(*p1)++; cout <<"x="<(*p1)++; cout <<"x="<(*p1)--; cout <<"x="<

188 
system(―pause‖); return 0;} 
Dastur natijasi quyidagicha bo‗ladi: 
x=54.25 
x ning adresi= x28ff44 
x=55.25 
x=56.25 
x=55.25 
x=13 
x=14 
x=15 
x=14 
Endi ko‗rsatkichlar ustida arifmetik amallarni bajarish bilan tanishamiz: 
Bizga ma‘lumki, float *a, *b; buyrug‗i bo‗yicha a va b nomli ko‗rsatkichlarni 
aniqlaymiz. Agar a=&n; buyrug‗i bo‗yicha a ko‗rsatkichning qiymati n ning 
xotiradagi adresiga teng bo‗ladi. Shundan so‗ng (*a) ko‗rsatkich n ning EHM 
xotirasidagi qiymatiga teng qiymatni oladi. Lekin, a=&n; buyrug‗i bo‗lmasa (*a) 
ham hech qanday qiymatni olmaydi. Chunki adressiz ko‗rsatkich qaysi qiymatni
olishi mumkin? Agar a=&n; buyrug‗idan keyin (*a)++ buyrug‗i o‗rniga a++ 
buyrug‗idan foydalansak, bu inkrement amali n ning EHM xotirasidagi adresiga 
birni qo‗shmaydi, balki shu adresdan keyingi adres qiymatiga teng qiymatni oladi. 
Masalan, nningxotiradagi adresi 0x28ff3c bo‗lsa, a++ ning qiymati 0x28ff40 
bo‗ladi. Bunda 0x28ff3c ning ustiga 4 ni qo‗shdi. Chunki yuqorida qayd 
qilganimizdek,  float turli o‗zgaruvchilar xotirada 4 bayt joyni egallaydi. 
Tabiiyki, a=&n; cout<<- - a <<`\n`; buyrug‗i natijasi 0x288ff38 bo‗ladi. 
Bunda a ning dastlabki qiymati hisobga olinyapdi, ya‘ni 0x288ff3c dan 4 
ayrilyapdi (16lik sanoq sistemasida). 
Demak, biror o‗zgaruvchining xotiradagi adresini 1ga oshirmoqchi 
bo‗lsak,uning qiymati 1 ga emas, balkio‗sha o‗zgaruvchining xotirada egallaydigan 
joyining hajmi qadar oshadi. 
Xuddi shuningdek, ko‗rsatkichga qandaydir butun sonni qo‗shsak yoki ayirsak 
o‗sha ko‗rsatkich turi xotirada egallaydigan joyi hajmini berilgan butun songa 
ko‗paytirilgani qadar sonni qo‗shish yoki ayirish natijasiga teng bo‗ladi. 
Aytilganlar bo‗yicha quyidagi dasturni va uning natijalarini tahlil qiling. 
#include  
using namespace std; 
int main( ) 

189 
{ 
int *y,a,n=-3; 
y=&n; cout <<"*y="<<*y<<'\n'; 
cout <<"y="<y=y+5; cout <<"y+5="<y=y-8; cout <<"y-8="<y=&n-5; cout <<"&n-5="<system ("pause"); 
return 0;} 
Dastur natijasi quyidagicha bo‗ladi. 
*y=-3 
y=0x28ff3c 
y+5=0x28ff50 
y-8=0x28gg30 
&n-5=0x28ff28 
Bunda amallar 16 lik sanoq sistemasida bajarilmoqda. Ko‗rsatkichlar ustida 
qo‗shish amalini bajarib bo‗lmaydi. Lekin, ikkita ko‗rsatkich ustida ayirish amalini 
bajarish mumkin. Bu holni quyidagi dastur misolida namoyish qilamiz. 
#include  
#include  
using namespace std; 
int main( ) 
{ 
int *y, *z,a, n=-3; a=14; 
y=&n; cout <<"y="<z=&a; cout <<"z="<cout <<"z-y="<cout <<"*z-*y="<<*z-*y<<'\n'; 
cout <<"*z+*y="<<*z+*y<<'\n'; 
system ("pause"); 
return 0;} 
Dastur natijasi quyidagicha bo‗ladi. 
y=0x28ff34 
z=0x28ff38 
z-y=1 

190 
*z-*y=17 
*z+*y=11 
Dasturni va uning natijalarini mustaqil tahlil qiling. 

Download 2,67 Mb.