O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA
MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
Sharof Rashidov nomidagi Samarqand Davlat Universiteti Intellektual tizimlar va kompyuter texnologiyalari fakulteti
Dasturiy injiniring yo’nalishi 205 – guruh talabasi
Eshimbetov Nodirbekning Axborot tizimlari fanidan
BAJARDI: Eshimbetov N.
TEKSHIRDI: Parmanov B.
Samarqand-2023
Reja:
1.Axborot tushunchasi haqida.
2.Jamiyatni axborotlashtirish.
3.Axborot tizimining turli sohalarda qo’llanilishi.
Kirish
Axborot tizimlari, ya'ni "communication systems" ta'lim sohasida o'qitishni istagan odamlar uchun qiziqarli va muhim bir mavzu hisoblanadi. Axborot tizimlari, muhtelif usullarda ma'lumot almashishni o'rganishga imkon beradi va jamiyatda o'zaro aloqalarni yanada kuchaytiradi.Axborot tizimlari faniga kirishda o'quvchilar o'zlarini elektronika, tizimlar va inson taraqqiyotining bir qancha muhim asoslari bilan tanishtirishadi. Bu fan tizimlarning tuzilishlarini, ularga oid matematik formulalarini, ma'lumotni uzatish va qabul qilish protokollari, tarmoq tuzish va boshqalar kabi muhim mavzularni o'z ichiga oladi.
O'quvchilar tizimlar, uyalar, ish o'rinlari va uyushmalar orqali tajriba qilishlari kerak. Bu fan tajriba asosida, tizimlarni tahlil qilish, ularga zarar keltirmaydigan xato to'g'risida ma'lumot tashkil qilish, ularga boshqa tizimlar bilan birlashish va uxlashish uchun qabul qilingan protokollarga muvofiq amal qilishni o'rganish uchun maqsad qilinadi.
Axborot tizimlari fanida o'rganish, insonlar o'rtasidagi aloqalarni kuchaytirish va dunyoni yanada global va tarmoq bilan bog'liqlikni yanada ko'paytirishga yordam beradi. Bu esa, yanada keng ko'rgazmaga, xavfsizligini ta'minlashga va yangi sohalarda ish o'rniga qulaylik keltirishga imkon beradi.
Yangi XXI asrda mamlakatlarning milliy iqtisodi globallashib, axborotlashganiqtisod shakliga aylanmoqda. Ya'ni milliy iqtisoddagi axborot va bilimlarningtutgan o‘rni tobora yuksalmokda va ular stratеgik rеsursga aylangan. Dunyodajamg‘arilgan axborot va bilimlarning 90 % i so‘nggi 30 yil mobaynida yaratilgan.Axborot va bilimlar hajmining kundan-kunga ortib borishi milliy iqtisodningbarcha sohalarida, jumladan, ta'limda ham axborot-kommunikatsiyalartеxnologiyalaridan kеng ko‘lamda samarali foydalanishni talab etmoqda.Axborot xuddi an'anaviy rеsurslar kabi izlab topish, tarqatish mumkin bo‘lganrеsursga aylandi. Ushbu rеsursning foydalanadigan umumiy hajmi kеlgusidadavlatlarning stratеgik imkoniyatini, shuningdеk mudofa qobiliyatini ham bеlgilabbеradi, dеyishga jiddiy asos bor.
Axborot, kompyutеrlashtirish, hisoblash tеxnikasi, zamonaviy axborottеxnologiyasi, modеllash, ma'lumotlar manbai, dasturlashtirish, shaxsiykompyutеrlar, dastur bilan ta'minlash va boshqa shu kabi ilmiy tushunchalarjamiyatni axborotlashtirishning eng muhim xususiyatlarini ifoda etadi.Axborot - ijtimoiy, iqtisodiy tabiiy fanlarning, tafakkur ilmining taraqqiyotinatijasida yuzaga kеlgan bilim va ma'lumotlar, kishilarning amaliy faoliyatidavomida to`plagan tajribalari majmui dеmakdir. Inson axborot oqimi ichra yasharekan, turli-tuman voqеa, hodisalar va jarayonlarning bir - biriga aloqadorligini,o`zaro munosabati mohiyatini tahlil etish, mushohada va mulohaza qilib ko`rishmaqsadida ko`pdan ko`p dalil va raqamlarga murojaat qiladi. Axborot tufaylinazariy bilimlar amaliyot bilan birlashadi.Hozirgi zamon fan-tеxnika taraqqiyoti axborot oqimining juda ham kеngayishigaolib kеldi. Axborot oqimining tobora kеngayib borganidan shu narsa ham dalolatbеra oladiki, o`tgan asrning 70-yillar o`rtalariga kеliboq ishlab chiqarish kuchlaritaraqqiyoti shunday darajaga еtgan ediki, ulardan oqilona foydalanish, ijtimoiy
ishlab chiqarishni jadallashtirish uchun yiliga 1016 arifmеtik amalni bajarish kеrakbo`ladi. Tabiiyki, bunday murakkab hisob - kitobni cho`t qoqib amalga oshiribbo`lmaydi. 10 milliard kishi bir yil davomida tinmay ishlagan taqdirdaginashuncha arifmеtik amalni еcha olishi mumkin.Axborot rеsurslarini oqilona tashkil etish va foydalanishda ular mеhnat, moddiy va enеrgеtik rеsurslar ekvivalеnti sifatida namoyon bo`ladi.
Axborot tizimi(AT) axborotni yigʻish, qayta ishlash, saqlash va tarqatish uchun moʻljallangan rasmiy, ijtimoiy-texnik, tashkiliy tizimdir. Sotsial-texnik nuqtai nazardan, axborot tizimlari toʻrt komponentdan iborat. Bular: vazifa, odamlar, tuzilma (yoki rollar) va texnologiya. Axborot tizimlarini maʼlumotlarni toʻplash, saqlash va qayta ishlash, maʼlumotlarni axborot bilan taʼminlash, bilimga hissa qoʻshish, shuningdek, qaror qabul qilishni osonlashtiradigan raqamli mahsulotlar komponentlarining integratsiyasi sifatida taʼriflash mumkin.
Kompyuter axborot tizimi — axborotni qayta ishlovchi yoki sharhlovchi odamlar va kompyuterlardan tashkil topgan tizim. Bu atama baʼzan oddiygina dasturiy taʼminot oʻrnatilgan kompyuter tizimiga murojaat qilish uchun ham ishlatiladi.
„Axborot tizimlari“ shuningdek, odamlar va tashkilotlar maʼlumotlarni toʻplash, filtrlash, qayta ishlash, yaratish va tarqatish uchun foydalanadigan maʼlumotlarga va kompyuter texnikasi hamda dasturiy taʼminotining qoʻshimcha tarmoqlariga tegishli tizimlar haqidagi akademik sohaviy tadqiqotdir. Asosiy eʼtibor aniq chegaraga ega boʻlgan axborot tizimiga, foydalanuvchilar, protsessorlar, saqlash, kirish, chiqish va yuqorida aytib oʻtilgan aloqa tarmoqlariga qaratiladi.
Koʻpgina tashkilotlarda axborot tizimlari va maʼlumotlarni qayta ishlash uchun mas’ul boʻlgan boʻlim yoki funksional soha „axborot xizmatlari“ deb nomlanadi.
Har qanday maxsus axborot tizimi operatsiyalarni, boshqaruvni va qaror qabul qilishni qoʻllab-quvvatlashga qaratilgan. Axborot tizimi — bu tashkilot foydalanadigan axborot-kommunikatsiya texnologiyalari(AKT), shuningdek, biznes jarayonlarini qoʻllab-quvvatlashda odamlarning ushbu texnologiya bilan oʻzaro munosabati hamdir.
Baʼzi mualliflarning axborot tizimlari, kompyuter tizimlari va biznes jarayonlari haqidagi qarashlari farq qiladi. Axborot tizimlari odatda AKT komponentini oʻz ichiga olsa ham faqat AKT bilan bogʻliq boʻlmay, aksincha axborot texnologiyalaridan yakuniy foydalanishga qaratilgan. Axborot tizimlari, shuningdek, biznes jarayonlaridan ham farq qiladi. Axborot tizimlari biznes jarayonlarining bajarilishini nazorat qilishga yordam beradi.
"Jamiyat va axborot" yoki "jamoa va kommunikatsiya" deb tarjima qilinadi. Bu ikki so'z asosan odamlarning aloqalarini va xabar almashish usullarini ifodalaydi.
"Jamiyat" so'zi, odatda, bir yig'ilgan guruh yoki tashkilotni ifodalaydi, ya'ni bir jamoa. Bu guruh ya'ni jamoa bir xil maqsadda birlashgan, odatda insonlarning bir-biri bilan muloqot qilishini, fikrlar almashishini va hamkorlik qilishini o'z ichiga oladi. Bu guruhlar o'zaro kelishish, o'zaro fikr almashish va ish birlashish orqali qamrab olgan maqsadlariga erishish uchun hamkorlik qilishadi.
"Axborot" so'zi esa, ma'lumotlarni, xabarlarini va fikrlarni ifodalaydi. Bu so'z jamiyatda o'zaro ma'lumot almashish va uzatishning bir ko'rinishi sifatida keladi. Axborotlar tarqatilish usullari tarixiy ravishda bir qator rivojlanganligi va jamiyatning barcha sohalarida juda muhim ahamiyatga ega bo'lgan ma'lumotlarni o'z ichiga oladi.
"Jamiyat va axborot" so'zi birlashgan holda, jamiyatning tashkil topgan guruhlar yoki insonlar o'rtasida xabar almashish, fikr almashish, hamkorlik va ma'lumot almashishning aniq ko'rinishini ifodalaydi. Kommunikatsiya, ya'ni xabar almashish, jamiyatning o'zaro aloqalari uchun muhimdir, chunki buni qilish orqali insonlar o'zaro
tushunishlarini, fikrlarini va nazoratlarini o'zaro almashishadi.
Jamiyatni axborotlashtirish, bir qator turli usullarni o'z ichiga oladi va jamiyatning o'zaro aloqalarini kuchaytirishga yordam beradi. Bu turli usullar, masalan, kommunikatsiya tarmoqlari, tizimlar va vositalar, massmedia va boshqalar kabi aloqalar orqali amalga oshirilishi mumkin.
1. Kommunikatsiya tarmoqlari: Kommunikatsiya tarmoqlari, ya'ni internet, telefonlar va telegrammalar, jamiyatni o'zaro aloqalarni kuchaytirish uchun eng kuchli vositalardan biridir. Bu tarmoqlar orqali insonlar yashash joylari, millatlar va mamlakatlarga qarab, uzluksiz aloqa tuzishadi. Ushbu vositalar orqali, o'quvchilar o'zlarini aloqalarga qo'shish, ijtimoiy tarmoqda o'zlarining ko'rsatilgan mavzular, xabarlar va ma'lumotlar haqida gapirishadi.
2. Tizimlar va vositalar: Tizimlar va vositalar jamiyatni o'zaro aloqalar va ma'lumot almashishda katta rol o'ynaydi. O'quvchilar tizimlar va vositalar orqali boshqalar bilan ishbilarmonlik qilish, o'z ma'lumotlarini uzatish, ularga murojaat qilish va yana ko'p narsalarni amalga oshirishadi.
3. Massmedia: Massmedia, yani televideniya, radio, gazetalar va internet, jamiyatning bir-birini bilan aloqasini kuchaytirish uchun muhim bir vositadir. Bu aloqa orqali jamiyat aholisi yangiliklardan, siyosiy, ijtimoiy va iqtisodiy hodisalardan xabardor bo'lishadi. O'quvchilar, bular orqali o'zlarini xabar va ma'lumotlarga o'rgatish, o'zlarini ijtimoiy tarmoqda namoyish etish va yana ko'p narsalarni amalga oshirishadi.
Jamiyatni axborotlashtirish uchun bir qator turli vositalar va usullar mavjud, va har biri aloqalarni kuchaytirishda katta rol o'ynaydi. O'quvchilar, jamiyatni o'zaro aloqalarni kuchaytirishda va yanada global yondashishda o'z qat'iy hissalarini o'ynaydilar.
Jаmiyatni ахbоrоtlаshtirish – yuridik vа jismоniy shахslаrning ахbоrоtgа bo’lgаn ehtiyojlаrini qоndirish uchun ахbоrоt rеsurslаri, ахbоrоt tехnоlоgiyalаri hаmdа ахbоrоt tizimlаridаn fоydаlаngаn hоldа shаrоit yarаtishning tаshkiliy ijtimоiy iqtisоdiy vа ilmiy – tехnikаviy jаrаyonidir. 3 Jаmiyatni ахbоrоtlаshtirish jаrаyoni quyidаgi qаtоr muаmmоlаrning hаl etilishini tаlаb etаdi:
1. Hisоblаsh tехnikаsi vоsitаlаrini jаmiyat fаоliyatining bаrchа tаrmоqlаrigа tаdbiq qilish.
2. Jаmiyat а’zоlаrini hisоblаsh tехnikаsi vоsitаlаridаn sаmаrаli fоydаlаnishgа o’rgаtish.
3. Jаmiyat а’zоlаrining turli xil ehtiyojlаrini qоndirishdа ахbоrоt rеsurslаridаn to’lа vа sаmаrаli fоydаlаnishlаrini tа’minlаsh.
Jamiyatni axborotlashtirishda axborot zaxiralari muhim rol o’ynaydi. Uni talqin etish va muhokama qilish axborotlashgan jamiyatga o’tish davri haqida gap borgan davrdan davom etib keladi. Bu masala bo’yicha ko’plab nashrlar e’lon qilingan, ularda turli fikrlar, tushunchalar o’z aksini topgan. Boshqaruv qarorlarini qabul qilish jarayoni ma’lumotlarning ulkan oqimida axborotlarni ko’rib chiqish, tahlil etish va oqilona foydalanishni ko'zda tutadi. Axborotlarni tanlash ancha mehnat talab qiladigan, ya’ni qimmat turadigan jarayondir.
Jamiyat rivojlanishining zamonaviy davri axborotlashtirish jarayoni bilan ajralib turadi. Bugungi axborot davrida har qanday jamiyatda axborot hamisha mamlakat taraqqiyotining ko‘zgusi, kishilarning tafakkuri va siyosiy saviyasining shakllanishida asosiy vosita bo‘lib kelmoqda. Jahonda kechayotgan globallashuv va integratsiya, mamlakatimizda olib borilayotgan siyosiy modernizatsiya jarayonlarida axborotning ahamiyati, xususan, axborot erkinligi va ochiqligi masalasi shaxs, jamiyat va davlat hayotida tobora muhim ahamiyat kasb etib, zamonaviy axborot tizimining shakllanganligi har qanday mamlakatning salohiyati va taraqqiyotini belgilovchi omil bo‘lib sanalmoqda.
Axborot tizimlari bugungi kunda turli sohalarda keng qo'llanilmoqda. Bunday sohalarning ba'zilari quyidagilardir:
1. Siyosiy sohalar: Siyosiy axborot tizimlari, siyosiy vazifalarni bajaruvchi hokimiyat va shaxslar tomonidan qo'llaniladi. Bu tizimlar orqali siyosiy vazifalarni amalga oshirish uchun zarur bo'lgan ma'lumotlar, qonun hujjatlari, shaxslarning siyosiy tajribalari va boshqa ma'lumotlar yetkaziladi.
2. Ijtimoiy sohalar: Ijtimoiy axborot tizimlari, jamiyatning ijtimoiy vazifalarini bajaruvchi tashkilotlar, gazetalar, televizor kanallari, radio, internet resurslari va boshqa tizimlar orqali qo'llaniladi. Bu tizimlar orqali jamiyat aholisi ijtimoiy tarmoqda aloqalarni kuchaytiradi, ijtimoiy tizimda yaratilayotgan yangiliklardan, hodisalardan va jamiyatda sodir bo'layotgan o'zgarishlardan xabardor bo'lishadi.
3. Iqtisodiy sohalar: Iqtisodiy axborot tizimlari, iqtisodiyotga oid ma'lumotlar, savollar va hodisalarni yetkazadi. Bu tizimlar orqali, biznes, iqtisodiyot va moliya sohasidagi hodisalar, o'zgarishlar va tendensiyalar haqida yangiliklar olingadi.
4. Ilmiy sohalar: Ilmiy axborot tizimlari, ilm fanlari bo'yicha ma'lumotlarni tarqatish va ularga kirishni ta'minlash maqsadida yaratilgan tizimlardir. Bu tizimlar orqali, yangi ilmiy tadqiqotlar, ilmiy jurnallar, konferensiyalar va boshqa ilmiy tadbirlardagi xabarlar olingadi.
5. Sport sohalar: Sport axborot tizimlari, sportning tarixi, tendensiyalari, yangiliklari, turnirlar va musobaqalar to'g'risida ma'lumotlar yetkazadi. Bu tizimlar orqali sport bo'yicha eng so'nggi yangiliklar va ko'rsatkichlar bilan tanishish mumkin.
Shundaylikdirki, axborot tizimlari turli sohalarda keng qo'llanilmoqda va har bir sohaga oid xususiyatlari mavjud. Bu tizimlarni qo'llash orqali, insonlar jamiyatda yuzaga keladigan o'zgarishlar, tendensiyalar va yangiliklar bilan tanishishadi.
6. Siyosat sohasi: Siyosat sohasi ijtimoiy sohada muhim o'rin egallaydi. Axborot tizimlari shu sohada hukumatlar, siyosiy partiyalar, rahbarlar va ulkan siyosiy tadbirkorlar haqida ma'lumotlar taqdim etishi mumkin.
7. Iqtisodiy soha: Iqtisodiy sohada ham axborot tizimlari keng qo'llaniladi. Bu sohaga oid ma'lumotlar xaridorga, savdogarlar va investorlarga tijorat va iqtisodiy faoliyat bilan bog'liq ma'lumotlar taqdim etiladi.
8. Atrof-muhit sohasi: Atrof-muhit sohasida ekologiya, tabiiy boyliklar, tabiiy resurslar, ekologik muammolar va turli atrof-muhit huquqiy mavzular mavjud. Axorot tizimlari bu sohada jamiyat aholisiga tabiiy vaziyat va ekologik holat haqida ma'lumotlar berishi mumkin.
9. Sport va turizm sohasi: Sport va turizm sohasida axborot tizimlari turizmga oid ma'lumotlar, sport yangiliklari, sport yulduzlari va turizm joylariga doir yangiliklarni taqdim etishadi.
10. Ilmiy soha: Ilmiy sohada ijtimoiy tadqiqotlar, yangi ilmiy natijalar va o'zaro bilim almashishlar bo'lishi mumkin. Axorot tizimlari bu sohada o'zaro bilim almashishlar, o'quv kurslari va tadqiqotlar haqida ma'lumotlar taqdim etishadi.
11. Din va ma'naviyat sohasi: Din va ma'naviyat sohasida axborot tizimlari jamiyat aholisiga qanday mazhabi, ma'naviy va adabiy ko'plab mavzular haqida ma'lumotlar taqdim etishadi.
Bular tashqari, axborot tizimlari turli sohalarda ijobiy o'zgarishlarga yo'l qo'yadi va jamiyat aholisiga ko'plab yangiliklar, axborotlar va ma'lumotlar taqdim etadi.
bo’lgаn ehtiyojlаrini qоndirish uchun ахbоrоt rеsurslаri, ахbоrоt tехnоlоgiyalаri
hаmdа ахbоrоt tizimlаridаn fоydаlаngаn hоldа shаrоit yarаtishning tаshkiliy
ijtimоiy iqtisоdiy vа ilmiy – tехnikаviy jаrаyonidir.
Xulosa
Axborot tizimi, jamiyatda yangiliklarni, ma'lumotlarni va axborotni uzatish uchun qo'llanadigan texnologik tizimlardir. Ushbu tizimlar, jamiyatning turli sohalari, masalan, siyosat, iqtisod, madaniyat, din, atrof-muhit va boshqalarida muhim ahamiyatga ega. Axborot tizimlari turli vositalar yordamida ishlaydi, masalan, telekanallar, radio, internet, gazetalar, jurnallar va hokazo.
Axborot tizimi, jamiyatning fikr-mulohaza va ma'lumot almashishiga imkoniyat yaratadi va jamiyat aholisiga dunyodagi yangiliklardan, ma'lumotlardan va xabarlaridan xabardor bo'lishiga yordam beradi. Axborot tizimlari ayni vaqtda jamiyatdagi qaror-garadorlar, siyosiy tadbirkorlar, iqtisodiy faoliyat ko'rsatkichlari va boshqa sohalar uchun ham muhim bir manba bo'ladi.
Jamiyatda axborot tizimlari yordamida xabarlar, yangiliklar va ma'lumotlar tez-tez tarqalganligi sababli, ushbu soha turli talabalarga va soha mutaxassislariga qiziqarli bo'lish uchun juda ko'p imkoniyatlar yaratadi.
|
