Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

427 
belgilanadi. Umumiy holda ishchi kuchi ish bilan band va faol ish 
qidirib yurgan ishsizlarga boʻlinadi.
20.2.
 
Ishsizlikning iqtisodiy oqibatlari. A.Ouken qonuni. 
 
Barcha mavjud resurslardan toʻliq foydalanish yoki ishsizlikning 
tabiiy darajasi holatida iqtisodiyotda yaratilishi mumkin boʻlgan 
mahsulot hajmini iqtisodiyotning ishlab chiqarish potensiali deb ataladi. 
Mamlakatning ishlab chiqarish potensiali potensial YaIM koʻrsatkichi 
bilan oʻlchanadi.
Makroiqtisodiy beqarorlik tufayli, iqtisodiy pasayish davrida 
mamlakat oʻz iqtisodiy potensialini toʻliq ishga solmasdan, yaratilgan 
haqiqiy YaIM hajmi (Yh) potensial YaIM (Yp) hajmidan ortda qoladi. 
Ya’ni YaIMning uzilishi (YUZ) roʻy beradi. 
Yh – Yp 
YUZ= ----------------- 100 
Yp 
Potensial 
YaIM 
deganda 
mamlakatdagi 
ishlab 
chiqarish 
resurslaridan toʻliq foydalanilgan sharoitda mumkin boʻlgan ishlab 
chiqarish hajmi tushuniladi. 
Potensial YaIM*ni hisoblashda mamlakatda ishsizlik mutlaqo yoʻq 
deb emas, balki mavjud, biroq u tabiiy darajada, deb hisoblanadi. 
Ishsizlik darajasining oshishi natijasida iqtisodiyot potensial YaIM 
hajmini ololmaydi. Shu sababli mamlakat miqyosida ishsizlikni uning 
tabiiy darajasida saqlash va tartibga solish iqtisodiy jihatdan katta 
ahamiyatga ega. Ishsizlikning haqiqiy darajasi uning tabiiy darajasidan 
qanchalik yuqori boʻlsa, YaIM uzilishi shuncha koʻp boʻladi. Shuning 
uchun ham potensial hajmdagi YaIM* haqiqiy YaIM dan katta boʻladi. 
Ishsizlik darajasi va YaIM uzilishi oʻrtasidagi miqdoriy nisbatni 
ingliz iqtisodchisi Artur Ouken matematik holda isbotlab bergan. 
Shuning uchun bu qonun, 
Ouken qonuni
deyiladi. Qonunning mohiyati 
shundan iboratki, agar ishsizlikning haqiqiy darajasi uning tabiiy 
darajasidan bir foizga oshib ketsa, ya’ni davriy ishsizlik 1 foizni tashkil 

428 
etsa milliy iqtisodiyot YaIMni ikki yarim foizga kam yaratadi. 
YaMMning pastroq darajasi oʻz navbatida, ishlab chiqarishda 
qatnashuvchilar daromadlarining nisbatan kamroq boʻlishini va 
iqtisodiyotning kelgusi taraqqiyotini investitsiyalash imkoniyatlari 
qisqarishini bildiradi.
Ouken 
qonuni 
ishsizlikning 
turli 
darajalaridagi 
mahsulot 
yoʻqotishlari hajmini aniqlash imkonini beradi. Hozirgi kunda β 
koeffitsiyenti deb atalgan bu koeffitsiyent miqdori 2 foizdan 3 foiz 
oraligʻida deb hisoblanadi. 
Ouken qonunini formulada quyidagicha tasvirlash mumkin: 

Download 7,53 Mb.