Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

471 
Kapital zaxiralarini kamaytiruvchi (yer qimirlashi), bandlikni 
oshiruvchi (jami talabni oʻsishi) yoki texnologiyalarni yaxshilovchi 
(ilmiy topilmalar) kapital ijarasi uchun olinadigan haqiqiy narxning 
muvozanatli miqdorini oshiradi. 
Endi ijara firmalarini koʻrib chiqamiz. Mashinani ijaraga beruvchi 
kompaniyalarga oʻxshash firmalar shunchaki kapital tovarlarini sotib 
oladi va ijaraga beradi. Maqsadimiz ijara firmalari tomonidan hosil 
qilinadigan investitsiyalarni tushuntirish boʻlgani uchun, kapitalga 
egalik qilishning foydasi va narxini koʻrib chiqishdan boshlaymiz. 
Kapitalga egalik qilish xarajatlari murakkabroq tuzilishga ega. 
Firma kapital birligini ijaraga berayotgan vaqtning har bir davri 
mobaynida u uch xil xarajat qiladi: 
1. Firma kapital birligini sotib olib, keyin uni ijaraga berayotganda 
u kapitalni sotib olish uchun sarflangan mablagʻlarni bank hisobiga 
qoʻyib olishi mumkin boʻlgan foiz koʻrinishidagi daromadni yoʻqotadi. 
Yoki, shunga oʻxshash, firma kapitalni sotib olish uchun qarz 
mablagʻlaridan foydalandi, unda u olingan qarz boʻyicha foizlar 
toʻlashiga toʻgʻri keladi. Agar R
k 
– kapital birligini sotib olish narxi, i –
nominal foiz stavkasi boʻlsa, unda iR
k 
– foizlar boʻyicha xarajatlardir. 
E’tibor bering, agarda ijara firmasi qarz olishiga toʻgʻri kelmasa ham, 
foiz stavkasi qiymati bir xil boʻladi: agar ijara firmasi qoʻlda naqd pul 
evaziga kapital birligini sotib olsa, ushbu naqd pulni bankka omonatga 
qoʻyib ishlab topishi mumkin boʻlgan foizni yoʻqotadi.
2. Firma kapitalni ijaraga berguncha, uning narxi oʻzgarishi 
mumkin.
Agar kapital narxi pasaygan boʻlsa, unda firma uning aktivlari 
qiymati pasayganligi tufayli zarar koʻrishi mumkin. Agar kapital narxi 
oshayotgan boʻlsa, unda firma aktivlari qiymati koʻtarilishi sababli 
yutadi. Bu yutuq yoki zararning miqdori -∆R
k
ga teng (bu yerda minus 
belgisi qoʻyilyapti, chunki foydani emas xarajatlarni hisoblayapmiz). 
3. Kapital ijaraga berilganda, u eskiradi va qiymatini yoʻqotadi. Bu 
amortizatsiya deb ataladi. Agar δ-amortizatsiya me’yori, ya’ni eskirish 
natijasida muayyan davr davomida qiymatning yoʻqotilgan qismi boʻlsa, 
unda amortizatsiya miqdorining puldagi ifodasi δR
k 
boʻladi. 

472 
Shunday qilib, bir davr mobaynida kapital birligini ijaraga berish 
boʻyicha umumiy xarajatlar quyidagini tashkil etadi: 
Kapital birligiga xarajatlar = iR
k
-∆R
k
+δR
k
= R
k
(i-∆R
k
/R
k
+δ) 
Kapital birligiga xarajatlar kapital birligi narxiga, foiz stavkasiga, 
kapital narxni nisbiy oʻzgarishiga va amortizatsiya me’yoriga bogʻliq. 
Misol uchun, mashinani ijara beruvchi kompaniya kapital xarajatini 
koʻrib chiqaylik. Kompaniya har bir mashinani $10000 dan oladi va 
boshqa firmalarga ijaraga beradi. Kompaniyaning yiliga 10% foiz 
stavkasi bor, shunday ekan foiz stavkasi qiymati iP
K 
kompaniya 
tasarrufidagi har bir mashina uchun $1000. Mashinalar narxi yiliga 
6%ga oshmoqda, shunday qilib, amortizatsiyani hisoblamaganda, firma 
yiliga $600 kapital foyda ΔP
K
oladi. Mashinalarning amortizatsiyasi 
sababli yiliga 20% qiymatini yoʻqotadi, shunday ekan amortizatsiya δP
K
sababli yoʻqotishlar yiliga $2000. Shuning uchun, kompaniyaning 
kapital birligiga xarajati:
Kapital birligiga xarajati = $1000-$600+$2000= $2400. 
Mashinani ijara beruvchi kompaniya uchun mashinani saqlab turish 
qiymati yiliga $2400ga teng. 

Download 7,53 Mb.