14
Odatda, raqobat odamlarni cheklangan
resurslarni olish va
ishlatishning eng oqilona yoʻllarini izlashda ijobiy rol oʻynaydi.
Bozor narxlari tizimiga tayanish. Narx bozorda iqtisodiy vaziyat
koʻrsatkichi boʻlib xizmat qiladi va uchta funksiyani bajaradi:
1)xaridor va sotuvchilar harakatini yoʻnaltiruvchi axborotni beradi;
2)ishlab chiqarishning samaraliroq yoʻllarini ragʻbatlantiradi;
3)bozor subyektlari oʻrtasida daromadlarni taqsimlaydi.
Narxlar bu uchta funksiyani bajarishi uchun,
ularning erkin
harakatlanishini ta’minlash zarur boʻladi.
Bozor tizimida noyob ne’matlar muammosi quyidagi ikkita
tamoyillar asosida yechiladi:
- optimallashtirish tamoyili – har bir faoliyatdan va resurslardan
foydalanishdan maksimal foyda olish;
- muqobil xarajatlar tamoyili – noyob
resurslardan foydalanish
yoʻnalishlarining barchasidan olinadigan foyda va xarajatlarni
solishtirish orqali.
Iqtisodiy subyektlar ratsional harakat qilish tamoyiliga koʻra oʻz
maqsadlariga erishishi uchun xoʻjalik faoliyatida faol qatnashadilar,
buning asosiy
mohiyati shundan iboratki, iqtisodiy subyektlar berilgan
resurslardan foydalanishdan olinadigan natijalarni maksimallashtiradi
yoki ma’lum natijalarni olish uchun xarajatlarni kamaytiradi.
Mikroiqtisodiyot iqtisodiy subyektlarni ikkiga boʻlib qaraydi –
iste’molchilar (uy xoʻjaliklari) va ishlab chiqaruvchilar (firmalar).
Iste’molchining maqsadi – mumkin darajada oʻzining
ehtiyojlarini
maksimal darajada qondirish boʻlsa, ishlab chiqaruvchilarning maqsadi
–
foydani
yoki
boshqa
bir
faoliyat
koʻrsatkichlarini
maksimallashtirishdan yoki minimallashtirishdan iboratdir.
Jamiyatda vujudga keladigan yana bir muammo – bu iste’molchilar
va ishlab chiqaruvchilar faoliyatini muvofiqlashtirishdir:
1)
ishlab chiqaruvchilar faoliyatini (kim qaysi mahsulotdan
qancha ishlab chiqaradi) muvofiqlashtirish;
2)
iste’molchilar faoliyatini (kim,
qaysi mahsulotdan, qancha
iste’mol qiladi) muvofiqlashtirish;
15
3)
ishlab chiqarish va iste’mol qilish boʻyicha qabul qilingan
qarorlarni muvofiqlashtirish.
Bu muammo tovarlar aylanmasi modeli orqali tahlil qilinadi (1-
chizma).
