121
7.10-rasmda daromad ta’siri va oʻzgarish ta’sirida
xaridorning
qaroridagi oʻzgarishni qanday qismlarga ajratilishi batafsil koʻrsatiladi.
Pepsining
narxi tushsa, xaridor dastlabki eng mos variantdan A nuqta,
yangi ma’qul variantga C nuqta siljiydi.
Biz bu oʻzgarishni ikki qadamda koʻrsatilish sifatida oʻrganamiz.
Dastavval, xaridor dastlabki bir xil boʻlmagan chiziq boʻylab boradi, I
nuqta, A nuqtadan B nuqtaga. Xaridor ikki nuqtalarda ham teng ravishda
mamnun boʻladi.
Keyingi xaridor chiziq I
2
da yuqoriroq bir xil
boʻlmagan joyga oʻzgartiradi, ya’ni B nuqtadan C nuqtaga siljish orqali.
Hattoki B nuqta va C nuqta bir xil farqi boʻlmagan chiziqdaligiga
qaramasdan, ularda oʻzgarishning bir xil oz miqdordagi oʻrni boʻladi. B
nuqtada I
2
bir xil boʻlmagan chiziqning
qiyaligi C nuqtada I
2
bir xil
boʻlmagan qiya chizigʻiga tenglashadi.
Xaridor B nuqtani hech qachon tanlamaganiga qaramasdan, bir
bashoratli nuqta xaridorning qarorini belgilab beradigan ikki ta’sirlarni
aniqlab berish uchun foydalidir. Eslatma shuki,
A nuqtadan B nuqtaga
oʻzgarish xaridorning ijtimoiy yordamida hech qanday oʻzgarishlarsiz
oʻzgarishning oz miqdordagi oʻrnida sof oʻzgarishni namoyish qilib
beradi. Oʻxshashlik jihati, B nuqtadan C ga oʻzgarishi oʻzgarishning oz
miqdordagi oʻrnida oʻzgarishsiz ijtimoiy yordamini sof oʻzgarishini
namoyish qilib beradi. Shunday ekan, A dan B gacha siljish oʻzgarish
ta’sirini koʻrsatadi va B dan C ga siljish esa daromad ta’sirini koʻrsatadi.
Talab chizigʻini hosil qilish
Hozirgina qanday xaridorning byudjetidagi sigʻimlarining
tovar
oʻzgarishining narxida oʻzgarishini koʻrib chiqdik, shuningdek, u sotib
olish uchun tanlagan ikki tovarning miqdorini ham.
Har qanday Tovar
uchun talab chizigʻi iste’mol qarorlariga ta’sir koʻrsatadi. Ta’kidlash
lozimki, talab chizigʻi har qanday berilgan narx uchun tovarning miqdori
talab etilganini koʻrsatadi.
122
Masalan, 7.11-shaklda pepsi uchun talabni koʻrib chiqamiz. Panel a
pepsining litr narxi ikki dollardan bir dollarga tushganda, xaridorning
byudjet sigʻimi tashqariga oʻzgarishini koʻrsatadi. Ikkala daromad va
oʻzgarish ta’sirlari sababli, xaridorda pepsini 250 dan 750 litrga sotib
olishi tomon oʻsadi. Panel esa xaridorning qarorlaridan natijalarni talab
chizigʻidaligini koʻrsatadi. Bu yoʻl bilan, xaridor
tanlovining nazariyasi
xaridorning talab chizigʻi uchun nazariy asos boʻlib xizmat qiladi.
Talab chizigʻi xaridor tanlov fikridan tabiiy ravishda oʻsadi, lekin bu
jarayon oʻzi fikrini rivojlantirishni koʻrsatib bergani yoʻq. Bu yerda hech
qanday qat’iy, tahliliy qolip yoʻqki, narxlarda odamlar oʻzgarishi uchun
javobni yaratib bersa.
