Bog'liq Ekonometrika Kaf 15.Iqtisodiy sistemologiya 10ta
2-bob. IQTISODIY SISTEMOLOGIYA FANINING NAZARIY ASOSLARI 2.1. Iqtisodiy sistemologiyaning murakkab tizimlar to„g„risidagi fan sifatida shakllanishi Tizim iborasi iqtisodiy jarayonlarni tahlilida juda ko‗p uchraydi. O‗zaro
bog‗liq jarayonlar majmuasi, agar ular yaxlit birlikni tashkil еtsa, tizim ‖ deyiladi.
Masalan: ishlab chiqarish tizimi, ta‘lim tizimi, asab tizimi), qon aylanish tizimi,
hisoblash tizimi, tenglamalar tizimi va h.
Tizimga turli jarayonlar birlashtirilishi mumkin: iqtisodiy, ijtimoiy, biologik,
texnik, matematik va h.k. Tizim tushunchasi, to‗plam tushunchasidan kengroqdir.
Umuman, tizimni ajratib qarash quyidagilarni talab qiladi:
1) o„rganish obyekti; iqtisodiy jarayonlar makro va mikro miqyosda masalan
firmalar, korxonalar, tarmoqlar;
2) izlanish (tadqiqot) subyekti yoki ―kuzatuvchi‖ning borligi;
3) masalalarning (maqsadlarning) va muammolar mavjudligi;
Iqtisodiy jaranlarni tahlilida har bitta o‗rganish obyekti har tomonlama tahlil
qilinishi zarur: maqsadi nima, bu maqsadga erishish uchun qanday imkoniyatlari
mavjud, iqtisodiy aloqalari qay darajada rivojlangan.
Tizimlar - statik va dinamik bo‗ladi. Barcha iqtisodiy tizimlar dinamik
xarakterga еga. Shuningdek, ular oddiy yoki murakkab bo‗lishi mumkin. Iqtisodiy
tizimlar doim murakkabdir.
Iqtisodiy sistemologiya murakkab dinamik tizimlardagi jarayonlarni o‗rganadi.
Dinamik tizimlar: diskret va uzluksiz turlarga bo‗linadi.
Ikkala holda ham, tizimning holati ma‘lum vaqt intervali orasida o‗rganilishi
mumkin, deb hisoblanadi. Shuningdek, kirish vaqt funksiyasi x i (t) yoki x i (
) kabi
ifodalanishi va qandaydir cheklangan qiymatlar qabul qilishi kerak, t = [0,
] yoki
= 0, 1,. . . , T. Tizimlar ochiq va yopiq (berk) turlarga ham bo‗linadi.
15
Yopiq tizim - tashqi muhit bilan aloqaga еga еmas. Albatta, tabiatda to‗liq berk
tizimlar uchramaydi. Lekin, yopiq (nisbatan avtonom) tizim tushunchasi - qulay
abstraktsiyadir. Aslida, tizimni o‗zi ham, qulay abstaktsiyadir, u real biror obyektning
modelidek qaralishi mumkin.
Tizimlar, shuningdek, oddiy va murakkab turlarga bo‗linadi.
