1.2.2-rasm. Innovatsion faoliyatni o‘ziga xos tavsiflanishi
18
Ayrim bosqichlardagi asosiy natijalar boshqa bosqichlarda o‘z
qiymatini yo‘qotadi va butun ishlab chiqarish jarayonlarini
takomillashuviga xizmat qilmasligi ham mumkin. Shuning uchun ham
butun
jarayonlarni
uzluksizligi,
egiluvchanligi
va
dinamikasini
ta’minlovchi bosqichlani o‘zaro birlashmasi shakllantirishga e’tibor
qaratish muhim ahamiyat kasb etadi. Innovatsion faoliyat samaradorligini
oshirishda boshlang‘ich marketing tadqiqotlarini olib borish va bozorni
tahlil qilish juda muhim omillardan hisoblanadi.
Innovatsion jarayonlarni boshqarishda ilmiy-texnika g‘oyalarini
shakllanishidan tortib uni tijorat asosida amalga oshirilishigacha bo‘lgan
barcha bosqichlar (boshqaruv sikllari) yig‘indisini o‘z ichiga qamrab oladi.
Natijada har bir yangilik g‘oyasini yaratilishidan tortib uni amalga
oshirilishigacha bo‘lgan vaqt davri innovatsion sikl deb ataladi.
Innovatsion jarayonlar amalga oshishining samardorligi ko‘pgina
omillarga bog‘liq bo‘ladi. Ya’ni, boshqaruv sifatini ta’minlanishi,
boshqaruv tizimidagi har bir alohida bo‘g‘in ishining o‘zaro bir biriga
muvofiqligi, axborot-uslubiy ta’minotlar bilan ta’minlanganligi shular
jumlasidandir. Innovatsion faoliyatni boshqarish tizimi yuqorida qayd
etilgan
barcha elementlar shakllantirilganda va ularni o‘zaro
muvofiqlashtirilganda, ma’lum bir ilmiy-texnik natijalarga ega bo‘lishi va
ularni o‘zlashtirish muddatlarini qisqarishini ta’minlanishiga olib keladi.
Innovatsion faoliyatni tashkil etish, boshqaruv jarayonining barcha
elementlarini yagona tizimga birlashtiradi va u innovatsiyani yaratish
hamda amalga oshirishda innovatsiyaviy jarayonning o‘zida shakllantiradi.
Korxonada innovatsion faoliyatni boshqarishning samarali tizimlarini
yaratish va rivojlantirish imkoniyati ko‘pgina omillarga bog‘liq bo‘lib,
ishlab chiqarish jarayonlarini shakllanganlik darajasi, boshqaruv tizimi va
mexanizmlarini holati, boshqaruvning tashkiliy tuzilmasining turlari va
yo‘naltirilganligi, xo‘jalik va innovatsion siyosat tendensiyalari va
boshqalar shular jumlasidan hisoblanadi.
Innovatsion jarayonning mohiyati shunda namoyon bo‘ladiki u
innovatsiyalar tashabbusi bilan chiqish, yangi mahsulot va operatsiyalar
ishlab chiqish, ularni bozorda sotish va diffuziyalash bo‘yicha maqsadli
19
yo‘naltirilgan harakatlar zanjirini ifodalaydi. Innovatsion jarayon ettita
elementni o‘z ichiga oladi, ularning umumiy bir ketma-ketlikdagi zanjirga
birlashuvi innovatsion jarayon strukturasini tashkil etadi.
Vaqtinchalik monopol foydani qo‘llab quvvatlanishi ustundir.
Ortiqchalikni inkor etilishi ta’siri firmalarning investitsiyaviy qarorlarini
keskinlik bilan qabul qilishiga olib keladi. Chunki, kutilgan daromad
aslida yuqoriroq bo‘ladi. Shu ortiqchalik samarasiga bog‘liq holda bilimlar
diffuziyasi dasturiy ta’minotlar texnologiyasi va transmilliy kompaniyalar
tomonidan ko‘paytirilgan bevosita investitsiyalar orqali sur’atlar
tezlashtiriladi.
Fan-texnika taraqqiyotining asosiy tarkibiy qismlaridan biri
innovatsion faoliyat, iqtisodiy rivojlanishning mazkur yo‘nalishida
faollikni ta’minlovchi omillarni, shuningdek, innovatsion jarayonlarni
qo‘llab-quvvatlovchi va tartibga soluvchi tashkiliy tuzilmalar xususiyatlari
o‘rganish va ulardan foydalanish hisoblanadi.
Shunday qilib, hozirgi paytda mamlakatda investitsion faoliyat amalga
oshirilayotgan sharoitlar quyidagicha tavsiflanadi:
- qonunchilik tomonidan yaqin, o‘rta va uzoq istiqbollarga belgilangan
milliy maqsadlar va ularga erishish bo‘yicha aniq ifodalangan
mexanizmlarning yaratilganligi;
- makroiqtisodiy barqarorlik vazifalariga bo‘ysundirilgan davlat
strukturalari faoliyati natijalari doim ham texnologik rivojlanish va
innovatsion
faoliyatni
qo‘llab-quvvatlash
maqsadlariga
mos
kelavermasligi, ayrim hollarda esa unga zid kelishi;
- mamlakatning milliy xavfsizligi, iqtisodiy barqarorligi va rivojlanishi
manfaatlarini ta’minlash vositasi sifatida innovatsion faoliyatni davlat
tomonidan qo‘llab-quvvatlashni amalga oshirish ehtiyojlarining hozirgi
siyosiy darajada aniq ifodalanmaganligidir.
Mamlakatning
milliy
maqsadlarini
amalga
oshirishga
ko‘maklashuvchi innovatsion siyosat o‘tkazishni quyidagicha ifodalash
mumkin:
- milliy xavfsizlikni ta’minlash;
20
- iqtisodiy barqarorlikka erishish, iqtisodiyotning imkoniyatlarini
kengaytirish va umumiy quvvatini oshirish;
- sanoatni texnologik qayta jihozlash, jahon bozorida mamlakatimiz
tovar va xizmatlari raqobatbardoshligini oshirish;
- tabiiy resurslarni asrash va ulardan oqilona foydalanish, atrof-muhit
muammolarini hal qilish;
- aholining ijtimoiy muammolarini hal qilish, munosib turmush tarzini
ta’minlash, soliqni saqlash va ta’lim olish uchun imkoniyatlar yaratish;
- oziq-ovqat, xomashyo, material va energiyaga bo‘lgan milliy
ehtiyojlarni kafolatli ta’minlashdan iborat.
Boshqa mamlakatlar tajribalaridai kelib chiqqan holda innovatsion
jarayonning tarkibiy qismlarini quyidagicha aks ettirish mumkin:
- maxsus tarmoqlar, institutlar, universitetlar va firmalarning ilmiy-
tadqiqot bo‘linmalarini davlat tomonidan moliyalashtiriluvchi yoki boshqa
turda qo‘llab quvvatlanuvchi fundamental ilmiy-tadqiqotlar va izlanish
loyihalari uchun mas’ul bo‘ladi. Sanab o‘tilgan korxonalar hisobotlar, turli
hujjatlar, ixtirolar, ilmiy maqolalar shaklida intellektual mahsulot ishlab
chiqaradi hamda ilmiy kadrlar tayyorlash bilan shug‘ulladi;
- texnik va sanoat-texnik korxonalar innovatsion nou-xauga ega bo‘lib,
boshlang‘ich loyihalar ustida ishlaydilar, sinov namunalari yaratish va
ularni sinab ko‘rish bilan shug‘ullanadilar, texnik tavsiflar, patentlar,
standartlar va reglament tayyorlaydilar. Mazkur tuzilmalar namunalar
tayyorlash uchun kuchli ishlab chiqarish quvvatlari, professional va
texnologik markazlarga ega bo‘lishi kerak;
- ilmiy va muhandis texnik xodimlar, shuningdek, innovatsion
faoliyatning joriy muammolarini yechishda talab qilinuvchi malakali
kadrlar uchun ta’lim va o‘qitish tuzilmalari;
- tadqiqot va loyihalarning bajarilishini nazorat qiluvchi hamda
ularning sanoat sektori bilan o‘zaro aloqalarini muvofiqlashtiruvchi
korxonalar;
- mahsulot va xizmatlarga talabni va ularning tarqalishini o‘rganish
bilan shug‘ullanuvchi konsalting korxonalari;
21
- ilmiy-texnik axborot xizmatlari istiqbolli loyihalar haqida ma’lumot
to‘plash, tayyorlash va tarqatish bilan shug‘ullanadi;
- iste’molchilar va mahsulotni sotish masalalari bilan shug‘ullanuvchi
professionallarni birlashtiruvchi bozor strukturalaridan tashkil topadi.
| 